Acı tütünün tatlı dönüşü…

İDRİZ ÇOKAL >> TÜTÜNÜN “altın” değerinde olduğu dönemler mazide kaldı. Bir zamanlar tütün fiyatını başbakanlar mitinglerle açıklardı. 1995 yılından itibaren fiyatları açıklamak bakanlara kaldı. Şimdi ise fiyatlar tüccar ile üretici arasında belirleniyor. Devlet, Tekel İşletmeleri’ni sattıktan sonra tütün piyasasından tamamen çekildi. Piyasa tütün tüccarlarının eline kaldı. Şimdi devlet sadece düzenleyici konumunda. Üretici ise eskisi gibi kazanamadığı için yavaş yavaş başka ürünlere yöneliyor ya da çiftçiliği tamamen bırakıp şehre göç ediyor. Köylerde tütün üretimiyle sadece orta yaş üstü çiftçiler ilgileniyor. Genç nüfus şehirde iş bulup, köyleri terk ediyor.

Üzümde bağbozumu olur da tütünde olmaz mı? Tütün sezonunun da sonuna gelindi. Haziran ayından bu yana devam eden yaprak toplama işi tamamlandı. Üretici yazın kavurucu sıcağında “acı tütün” yapraklarını tek tek topladı ve kuruttu. Bugünlerde üreticiler kalitesine göre “balyalama” olarak tabir edilen paketleme işlemlerini yapıyor. Sigara üreticilerinin tedarikçisi tüccarlar köylere indi. Hem yeni mahsulleri alıyor hem de gelecek sezon için sözleşme yapıyorlar.

SİGARA KEYİF AMA TÜTÜN…

Tütün en zor tarım işlerinden biridir. Herkes sigara içer ama tütün üretiminin ne kadar meşakkatli bir iş olduğunu bilmez. Köylü kızlarının kınalı elleri “akma” diye tabir edilen katran görünümlü nikotinle kaplanır. Şubat ayında başlayan üretim süreci eylül sonunda biter. Özellikle yaz ayları en zor dönemdir. Eylülde yaprak toplama işlemleri tamamlanır ve ekim kasım aylarında paketlenerek tüccarlara satılır.

Tütün üreticisi azalınca tütün ticareti yapan şirketler de değişik promosyonlar yapmaya başladı. Eskiden tütün satıldıktan altı ay sonra parasını alan üretici artık ürünün neredeyse yüzde 40’lık değerini avans olarak alıyor. Son beş yıldır fiyatlardaki artış da küçümsenmeyecek boyutlarda. 2007 yılında 7 TL olan kuru tütünün kilosu bugün 12.5 TL’ye çıktı. Düşük enflasyon ortamında beş yılda yüzde 80’lik bir fiyat artışı yaşanınca tütün üretimini bırakan bazı bölgeler tekrar geri dönmeye başladı. Manisa Akhisar ilçesi ve Balıkesir’in Gelenbe beldesi gibi eski tütün üretim merkezlerinde ekimler tekrar başladı.

İHRACATÇI TİTİZLENECEK

Birkaç yıldır üretimin az, talebin çok olması  nedeniyle üretilen bütün tütünler başfiyattan alındı. Ancak bu yıl tüccar biraz daha titiz davranacak gibi görünüyor. Eskiden olduğu gibi randıman sınıflandırması yapılacak.

Ege Tütün ve Tütün Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkan Yardımcısı ve TİM Sektör Konsey Üyesi Noyan Gürel, ihracatçının tütün üretimini artırmak için arayış içinde olduğunu söylüyor. Üreticiye ürünlerinin yüzde 40’ı değerinde peşin avanslar verildiğini söyleyen Gürel, “Eskisi gibi fazla üretim yok. Üretim sözleşmeye bağlı yapılıyor. Dolayısıyla üretim düştüğünde rekolte az olduğunda fiyatlar yükseliyor. Son beş yıldır da arz talep dengesine bağlı olarak fiyatlar yükseldi. Akhisar gibi eski tütün merkezlerinde meyveciliğe dönmeyen, buğday ve nohut gibi tarımsal ürünler eken bazı üreticiler tütüne döndü” diyor. Tütün üretiminin meşakkatli olması nedeniyle üreticilerin giderek azaldığını dikkat çeken Gürel, tütün sezonuyla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“2013 hasat dönemi bitmesine rağmen henüz detaylı tespit çalışmaları yapılmadı. Sorunsuz bir sezonu geride bıraktık. İki sene evvel düşük üretimin neticesinde yeşil tütün kilogram fiyatını 7 TL’den 12 TL’ye çektik ve 2012 mahsulünü tespit yapmaksızın tek fiyattan aldık. Bunun neticesinde tütüne olan ilgi bütün bölgelerde artış gösterdi. Tabii bu uygulama üreticiler arasında haksızlıklara sebep olmuştu ve çok yanlış bir uygulama idi. Kaliteli üretim yapan üretici adeta cezalandırıldı. Bu sene bu yanlışı düzeltip hakkaniyetli tespit çalışması yapacağız. Kaliteye göre alım yapacağız. Yeni sezona dönük yapılacak sözleşmelerin de 12.5-13.00 TL arasında olmasını bekliyoruz. İhracatçı firmalar arzdaki dengesizliği giderebilmek için Adıyaman bölgesinde Ege tütünü ürettirmeye başladı. 4 bine yakın ekici 3 bin 900 ton Ege tütünü üretiyor.”

TÜRK TİPİNE YARAYACAK

Dünya Sağlık Örgütü, sigara içindeki katkı maddelerinin yasaklanmasını tartışıyor. Bu noktada Türk tipi tütünün önemi artacak gibi görünüyor. Çünkü Türk tipi tütünün sigaraya verdiği tat ve aroması “doğal” kabul ediliyor. Sigara markaları ürünlerinde en az yüzde 15-20 oranında Türk tipi tütün kullanıyor. Dünya Sağlık Örgütü sigaradaki katkı maddelerini yasaklar ise Türk tipi tütün kullanım oranı daha da artacak. Bu da Türkiye’deki üreticiye yarayacak. Noyan Gürel, bu noktada ihracatçı birlikleri olarak şimdiden kulis çalışmaları yaptıklarını söylüyor. Tütün ihracatıyla da ilgili bilgi veren Gürel, “Yılın ilk dokuz ayında 715 milyon dolar ihracat yaptık. Yılın geneli için 950 milyon dolar bekliyoruz. 2023 hedefimiz ise 1.1 milyar dolar. Ciddi bir artış beklemiyoruz” diyor.

Tütün Eksperleri Derneği Başkanı  Yaşar Turan Gülümser ise, yüzde 100 yerli tütün kullanımının Tekel döneminde kaldığını söylüyor. Gülümser, “Samsun, Maltepe, Yenice gibi sigara markalarında yüzde 100 yerli tütün kullanılırdı. Bugün sigara markaları ancak yüzde 15-20 Türk tipi tütün kullanıyor” diyor. Üretici sayısının giderek azaldığını belirten Gülümser, “Yakında köylerde tütün üretecek insan kalmayacak. Bir çare düşünülmeli” diyor.

Türkiye Ziraat Odaları Başkanı Şemsi BAYRAKTAR: “Katkı yasağı Türk tütününe ilgiyi artıracak”

Türkiye, tütünde “Türk tütünü” ya da “oryantal tütün” olarak isimlendirilen, genel olarak aroması yüksek, güneşte kurutulmuş, küçük yapraklı, nikotin ve kanserojen madde seviyesi nispeten düşük, sigara üretiminde aromayı artırmak için harmanlamada kullanılmaya uygun tütün çeşidinde önemli bir üretici ülke. Dünya ülkelerinde özellikle ABD ve Kanada’da sigarada katkı maddelerinin yasaklanması gündemde. Yine Amerikan harman (blend) sigaralarının yerini, natürel tütünden yapılmış sigaraların alması bekleniyor. Türkiye’de üretilen tütünlerin yüzde 95’i oryantal tütün. Sigara şirketlerinin bu tütüne ilgisi artacak. Bu durum gelecekte ülkemizdeki tütün üretiminin atışının işaretidir.

Nerelerde tütün üretiliyor?

Manisa, Denizli, Uşak, Burdur, Isparta, Muğla, Aydın, İzmir, Balıkesir, Çanakkale, Samsun, Tokat, Amasya, Diyarbakır, Siirt, Adıyaman, Bitlis, Van, Mardin, Muş.

Yıllar itibariyle tütün alım fiyatları

Yıl Kg fiyatı (TL)

2001 3.00

2002 4.29

2003 4.80

2004 5.41

2005 5.76

2006 5.76

2007 7.20

2008 7.80

2009 8.30

2010 9.60

2010 10.20

2011 11.30

2012 12.00

2013 12.50

2014 13.00*

* Tahmini

Türkiye’de üretilen tütün çeşitleri

Ege tütünü: İzmir, Denizli, Manisa, Muğla, Uşak, Balıkesir, Adıyaman

Bafra tütünü: Samsun, Bafra

Bitlis tütünü: Bitlis

Katerin tütünü: Hatay

Basma tütünü: Tokat

Virginia tütünü: Batman

Hasankeyf tütünü: Gaziantep

Tömbeki tütünü: Hatay Samandağı

Talgar tütünü: Muş