Zerdalinin dönüşü muhteşem olacak…

İDRİZ ÇOKAL>> “Oy bağlama bağlama da /Zerdali dalı mısın /Yanık yanık çalarsın da/ Benden sevdalı mısın?..” Birçok türküye konu olan zerdali meyvesini yeni kuşaklar neredeyse hiç bilmez. Oysa, zerdalinin aşılanmış hali olan kayısıyı herkes bilir ve sever. Kayısının yabani haline zerdali deniyor. Yabani dediğimize bakmayın, meyvesi yenebiliyor. Sadece kayısıya göre daha küçük taneli ve gösterişsiz. Türkiye’de toplam zerdali ağaç sayısının yaklaşık 1.5 milyon adet, üretim rakamının ise 50 bin ton olduğu tahmin ediliyor. İşte bu yabani kayısı türü, doğaya dönüş döneminde tekrar hatırlandı. Hatırlayanlar ise, meyve suyu sanayicileri… Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, MEYED (Meyve Suyu Endüstrisi Derneği) ve Tunay Gıda işbirliği ile zerdali eski ihtişamına kavuşacak.

Kayısı ve zerdali ülkemizde çok yüksek rakımlı ve nemli bölgeler haricinde tüm bölgelerde yetişebiliyor. Dünyada zerdalinin anavatanının Erzincan olduğu söyleniyor. Erzincan dışında Kayseri, Nevşehir ve Van’da da zerdali yetiştiriciliği yapılıyor. Zerdalinin gen çalışmaları doğum yeri olarak kabul edilen Erzincan’da yapılıyor. Hatta yabancıların zerdali genlerini yurtdışına kaçak yollarla götürdükleri tespit edilmiş. Erzincan’da yılda 23 bin ton zerdali üretiliyor. Bunun 8-9 bin tonu sanayide kullanılıyor.

Zerdali kışları nispeten soğuk, yazları ise sıcak bölgelerde yetişen bir meyve. Nemden rahatsız oluyor ve erken donlardan çok fazla etkileniyor. Yapısal özellikleri itibariyle Türkiye’nin birçok bölgesine uyumlu.

SANAYİ TİPİ ZERDALİ PROJESİ

Zerdali yabani bir meyve olduğu için her bir ağaç başka bir cins olarak karşımıza çıkıyor. Tek cins elde edilebilmesi için aşılanma yapılması gerekiyor. Gen kaynağı ve türler Erzincan’da olduğu için sanayiye uygun tür seçimi de bu kentte yapılıyor. Erzincan Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü iki yıldır “Zerdali Projesi” üzerinde çalışıyor. Müdürlük, sanayicilerin istediği tipte ve verimlilikte bir cinsi tespit edip aşılamış. Sertifikalı bir fidan haline getirilmiş. Bu projenin sonunda meyve suyu sanayisine uygun zerdali tipleri belirlenecek ve belirlenen tipler tescil edilerek standart çeşitler elde edilecek. Bu çeşitler yöre çiftçisine tavsiye edilerek kapama bahçelerin kurulmasına önayak olunacak. Bu sayede yöre çiftçisi meyve suyu fabrikalarıyla sözleşmeli üretime geçebilecek, pazarlama sıkıntısı yaşamayacak ve kazançları artacak. Sektör içinde hammadde sorunu kalmayacak ve üretim miktarı büyük ölçüde artacak. Ayrıca gen kayıpları da engellenmiş olacak.

Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Müdürü  Birol Karadoğan, MEYED ile işbirliği yaparak sanayicinin istediği tipte zerdaliyi tespit ettiklerini söylüyor. Zerdali fidanlarının üreticiye verilmeye başlandığını söyleyen Karadoğan, çiftçinin de zerdaliye ilgi gösterdiğini söylüyor. Karadoğan, “Zerdalinin müşterisi hazır. Meyve suyu üreticileri özellikle zerdali istiyor. Öyle çok emek isteyen bir meyve değil. Dolayısıyla hem kazançlı hem de zahmetsiz bir meyve. Bu nedenle üreticilere tavsiye ediyoruz” diyor. Karadoğan, Erzincan’da merkeze bağlı köyler ve Üzümlü ilçesinde zerdali bahçelerinin kurulduğunu belirterek, “Dağıttığımız fidanlar iki yıla kadar meyve verecek. Henüz yeni ağaçlar ama denemelerimiz olumlu sonuç verdi. Yabani zerdaliye göre en az iki misli verim var ve asıl önemlisi uzun yola da dayanıklı bir tür” diyor. Karadoğan’ın verdiği bilgiye göre proje 2020 yılına kadar devam edecek.

Erzincan’da şu anda 100 dekarı aşkın zerdali bahçesi var. Bu proje ile önümüzdeki yıllarda bu rakamın binlerce dönüme ulaşması bekleniyor. Tabii zerdali yetiştiriciliği sadece Erzincan ile sınırlı kalmayacak. Hemen her bölgede, özellikle meyve suyu fabrikalarının bulunduğu yerlerde zerdali bahçeleri yaygınlaşacak. Özetle, zerdali bahçesi geleceğin işlerinden, girişim kapılarından biri olacak.

NEDEN ZERDALİ TERCİH EDİLİYOR?

MEYED Genel Sekreteri Ebru Akdağ, sanayi tipi meyveciliğin kazançlı bir alan olduğunu belirterek, çiftçilere bu alana yönelmeleri tavsiyesinde bulunuyor. Sanayi tipi meyve bahçeleri kuranların pazarlama sıkıntısı yaşamadığını söyleyen Akdağ, “Erzincan’da üretilen zerdali son birkaç yıldır büyük talep görüyor. Üretilen zerdalinin tamamı meyve suyu fabrikaları tarafından satın alınıyor. Sanayi tipi meyveciliğin karlı bir sektör olduğunu gören çiftçiler artık zerdali bahçesi tesis etme yoluna gidiyor. Bu durumu göz önünde bulunduran il özel idareleri de kurulan zerdali bahçelerine destek sağlıyor” diyor. Meyve suyu sanayicilerinin kayısı yerine zerdaliyi tercih etmesinin özel bir nedenini olduğunu söyleyen Akdağ, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Zerdalinin tercih edilmesi asitlik durumu, tat ve aromasından kaynaklanıyor. Türkiye ve yurtdışındaki meyve suyu firmaları özellikle iki asit çeşidinin üstünü istiyor. Bu da zerdalide mevcut. Malatya kayısısının asitliği düşük olup 0.4-0.5 civarında. Zerdalinin asitliği ise 0.8-1 seviyelerinde. Bir diğer değişle, Erzincan’da yetişen yerli zerdali meyve suyu üretimi açısından en iyi oranda asitik değerlerine sahip. Ayrıca zerdali sofralık kullanılmaz, kurutmalık ve sanayiliktir. Malatya kayısısı ise kurutmalık olarak kıymetlidir. Bu nedenlerle sanayici zerdaliyi tercih ediyor.”

Zerdali projesine önemli destekler veren Erzincan merkezli Tunay Gıda’nın sahibi Tuncer Kırtıloğlu ise, proje kapsamında yıllık 20 bin zerdali fidanını ücretsiz verdiklerini söylüyor. Meyve suyu sanayisine hammadde tedarik ettiklerini söyleyen Kırtıloğlu, “Zerdalinin gen merkezi Erzincan. Bu değere sahip çıkmak lazım. Yabancılar bizden kaçırdıkları genlerle en iyi, dayanıklı ve tatlı türlerini geliştirmişler. Sanayiye uygun meyve cinslerini belirlemişler. Böyle bir projenin Erzincan’da başlatılması bizleri çok mutlu etti. Projeye ilk günden itibaren destek oluyoruz. Sonuna kadar da destek olmaya devam edeceğiz. Meyveciliğimizin zenginleşmesi lazım” diyor.

Bir dekar zerdali bahçesi kurmanın maliyeti

Zerdali bahçesi kuracaklar 6×6 dikim mesafesinde 28 adet/dekar ağaçla en az 30 dekar alanla işe başlamalı. Fidanların bir kısmı ücretsiz veriliyor. Ücret talep edilen kısmı ise 2 TL. Sürüm, tırmıklama, dikim, fidan bedeli ve hayvan gübresi ve sulama maliyeti ise yıllık 600 TL seviyesinde. Arazi size ait değilse yıllık kira bedelini de üzerine eklemeniz gerekiyor. Sertifikalı meyvelerde dekarda 4 tonun üzerinde meyve elde ediliyor. 30 dekarda ise yaklaşık 120-130 ton meyve hasadı yapılıyor.

Zerdali bahçesi kuracaklara uzmanından tavsiyeler

• Bahçe tesisi için ağaçlar ilkbahar geç donlarından zarar gördüğü için bahçe yeri seçiminde soğuk havanın oturduğu ova ve çukur yerlerden ziyade sırt ve yamaç yerler tercih edilmeli.
• Donlara dayanıklı geç çiçek açan ve kış dinlenmesi uzun olan çeşitler seçilmeli.
• Don riski olan yerlerde ağaçlar mümkün olduğunca yüksekten taçlandırılmalı
• Aşırı ve geç sulamadan kaçınılmalı.
• Toprak işleme ya sonbaharda ya da geç ilkbaharda yapılmalı.
• Ağaçlar iyi beslenmiş olmalı, zamansız ve fazla azotlu gübrelemeden kaçınmalı.
• Ağaçların zayıf düşmemesi için hastalık ve zararlılarla mücadele edilmeli.
• Zerdali dikerken fidanın üzerinde aşı noktası olmadığından fidan söküldüğü derinliğe dikilmeli. Toprağın altında kalan kısım renk farkı olduğundan dikim derinliği kolaylıkla ayrılabilir.
• Aşısız ağaç alttan sürgün verme eğiliminde olduğundan sürgünler temizlenmeli.
• Ağaçlar büyüdükçe ağaç içleri budama ile temizlenmeli.
• Sarkan alt dallar budama ile alınmalı.

Para Dergisi