154 yıl önce İzmir, İZTO’nun yeni kitabında: ?İzmir 1856?

İzmir Ticaret Odası Kültür, Sanat ve Tarih Yayınları Dizisi?nin 11. ve yeni kitabı olan ?İzmir 1856? isimli kitap yayınlandı. İzmir?deki İngiliz Hastanesi?nde doktor olarak görev yapan George Rolleston?un 1856 yılında yazdığı raporun kitap haline getirilmesiyle hazırlanan eserin İzmir?in bir dönemine ışık tutması açısından çok önemli olduğunu belirten İTO Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, ?Osmanlı İmparatorluğu?nun ve de İzmir?in çok büyük bir değişim ve dönüşüm geçirdiği bu dönemde hazırlanmış olan rapor, İzmir?in bu önemli dönemine ışık tutması açısından çok önemli. Ticaretten nüfusa, iklimden sağlık koşullarına kadar pek çok alanda son derece ilginç bilgilerin yer aldığı raporu İzmir 1856 adıyla araştırmacılara ve İzmirlilere sunmaktan mutluyuz? dedi.

İngiliz doktor ve bilim adamı olan George Rolleston?un İzmir?de görevli olduğu 1856 yılında kaleme alarak İngiliz Savaş Bakanı?na sunduğu ve daha önce İngiltere?de yayınlanan, orijinal ismi Report On Symrna olan kitabın İngilizceden Türkçeye çevirisini Prof. Dr. Uygur Kocabaşoğlu yaptı. Kitabı yayına İzmir Ticaret Odası Tarih Danışmanı ve İEÜ Öğretim Üyesi Dr. Fikret Yılmaz hazırladı.
154 yıl önce İzmir üzerine yazılmış bu son derece kapsamlı ve önemli eseri Türk okuyucusuyla buluşturmanın mutluluğunu yaşadıklarını belirten Demirtaş, İzmir 1856 adıyla yayınlanan kitabın aynı zamanda İzmir Ticaret Odası?nın 125. Kuruluş Yıldönümü etkinlikleri kapsamında hazırlanan yayınlardan ilki olduğunu söyledi. Demirtaş, ?Bu eser her şeyden önce İzmir?in ve de Osmanlı İmparatorluğu?nun büyük bir değişim ve dönüşüm yaşadığı bir dönemde yazılması açısından önemli. 150 bin nüfuslu Türklerin, Rumların, Ermenilerin, Yahudilerin ve Levantenlerin iç içe yaşadığı İzmir?in ticareti, nüfus yapısı, iklimi, kentsel gelişimi, coğrafi yapısı ve özellikle de Rolleston?un doktor olması nedeniyle kentin sağlık durumuna ilişkin son derece ilginç ve çarpıcı bilgiler var. Bizden 3 nesil önce İzmir?in ticari hayatı, kent kültürü ve tarihini bu rapordan okumak gerçekten ilgi çekici? dedi.

Bugüne ışık tutuyor

Demirtaş, kitapta yer alan ve İzmir?in 150 yıl öncesine ait bilgi ile tespitlerin bazılarının bugün dahi geçerliliğini koruduğunu ve kentin geleceğini planlamak isteyenlere de ışık tutacağını belirtti. Demirtaş, ?Kitapta yer alan bilgilere göre 1855 yılında o dönemin para birimiyle İzmir çok büyük bir tutar olan 284 milyon kuruşluk ihracat yaparken, 257 milyon kuruş ithalat yapmış. Yani İzmir 150 yıl öncede çok önemli bir dış ticaret kenti ve yine ihracatı ithalatından fazla? dedi. Demirtaş, şöyle konuştu:
?Rolleston?un kitabında son derece doğru bir tespitle, ?İzmir önemli bir ihracat merkezi olduğu gibi ileride de olmaya devam edecektir? diyor. Rolleston, limanın İzmir için öneminden bahsederken ?İzmir?de bir gemi yapılmaz ve limanı sözü edilmeye değer bir rıhtıma sahip değildir. Oysa böyle bir kolaylık kıyının özellikleri nedeniyle görece düşük bir maliyetle sağlanır? diyor. Bu eserle birlikte görüyoruz ki 150 yıl önce de İzmir çok büyük potansiyeli olan, ihracatı ithalatından fazla, Anadolu?nun dışa açılan kapısı konumunda bir kent ama yine limanı yetersiz, yine yetersiz. İzmir Alsancak Limanı?nın geleceğinin tartışıldığı bugünlerde 150 yıl öncesinden benzer tespitler yapılması son derece önemli. İşte bütün bu nedenlerle, İzmir 1856 isimli yeni yayınımız, kentimizin tarihini araştıran araştırmacılara ışık tutacağı gibi geleceğini planlamak isteyenlere de çok önemli fikirler verecektir.?

Büyük değişimin eşiğindeki İzmir

İzmir 1856?yı benzerlerinden farklı kılan özelliklerinin başında kenti bir bütün olarak ele alması ve değerlendirmesi geliyor. Bu nedenle İzmir?in geçmişi, nüfus ve nüfus grupları, ticari yapısı, ihracat ve ithalat hacmi, ticaretinin hangi ülkelerle ve hangi mallar kapsamında gerçekleştiği İzmir 1856 içinde bulunan konular arasında yer alıyor. Eğitim, iklim ve sağlık koşulları da ayrıntılı bir şekilde incelenmiş.
Raporun yazarı olan Dr. George Rolleston 19. Yüzyılın ünlü biyolog ve tıpçıları arasında sayılıyor. 1829-1881 yılları arasında yaşayan ve son derece iyi bir eğitim aldığı bilinen Dr. Rolleston?un ünlü Charles Darwin ve yine bilim dünyasında çok tanınan ünlü zoolog Thomas Henry Huxley ile birlikte ortak çalışmalar yaptığı da biliniyor. Charles Darwin?in İzmir 1856 raporunun yazarı Dr. Rolleston?un çalışmalarından esinlendiği ve yapıtlarında ondan alıntılar yaptığı bilim tarihi uzanmalarınca ifade ediliyor.
Çağının bu ünlü bilim adamının İzmir?e gelmesi ve kentimiz hakkında bir rapor yazmasının sebebi, Osmanlı İmparatorluğu?nun İngiltere ve Fransa ile birlikte müttefik olarak Rusya?ya savaşa girmesidir. Bu savaş daha çok Kırım Savaşı(1853-1856) olarak bilinir. İşte bu savaş sırasında cephede yaralanan İngiliz askerlerinin tedavilerinin yapıldığı yerlerden birisi de İzmir?di ve Dr. Rolleston bu nedenle İzmir?de görevlendirilmişti. Kentte bulunduğu yıllarda İzmir hakkındaki gözlem ve incelemelerini bir rapor olarak İngiltere Savaş Bakanı?na sunmuştu. Report on Smyrna adıyla 1856 yılında Londra?da kitap olarak yayınlanan rapor 1856 yılından sonra başka bir mecraya giren Osmanlı-Avrupa ilişkilerinin dönüştüğü bir kırılma dönemini yansıtması bakımından da dikkat çekici bir belgedir.
Kırım Savaşı sonrasında imzalanan Paris Barış Anlaşması(1856) ardından Osmanlı İmparatorluğu bu anlaşmanın sonuçlarına bağlı olarak büyük bir dönüşüm yaşarken, İzmir?de bu dönüşümden ve değişimden fazlasıyla payını aldı. Savaşın ardından 1856?da Islahat Fermanı?nın yayınlanmasını takiben yabancılara verilen mülkiyet haklarıyla birlikte İzmir?e büyük bir yabancı nüfus aktı. 30 yılda Osmanlı tebası olmayan yabancı sayısı 15 binden 50 bine çıktı. Anadolu?nun ilk demiryolu hattı olan İzmir ? Aydın hattının yapımına 1857?de başlandı. İzmir ? Kasaba (Turgutlu) Demiryolu Hattı?nın inşasına başlandı. Demiryolu ile İzmir?e gelen mallarda büyük artış başlayınca İzmir Limanı?nın inşasına başlandı ve gerçekleştirildi. Bu ticari hayattaki büyük hareketlilik tüccarlar arasındaki hareketlenmeyi ve örgütlenmeyi getirince 1885 yılında da İzmir Ticaret Odası kuruldu.
İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, ?Bu nedenle İzmir ve Odamız için 1850-1885 arasındaki yılların ayrı bir önemi var. Rolleston?un raporu da İzmir?in geçirdiği bu büyük değişimin başlangıç dönemi ve İzmir Ticaret Odası?nın kurulmasına uzanan sürecin oluşumuna tanıklık etmesi açılarından büyük anlam ve önem taşıyor? dedi.