Güneş ve rüzgar, yerli kömür enerjisini sürekli olarak geçti

• Küresel enerji ekonomisinin değişimi Ember, ‘Türkiye Elektrik Görünümü’ raporunu yayınladı
• Buna göre yerli üretimin son yıllardaki üretimi elektrik gücü güneş ve rüzgar. 2024’te rüzgar ve üretilen elektrik üretim payı yüzde 18’e ulaşarak ilk kez yerli kömürün tarihi seyrini geçti
• Önceki karşılaştırmada güneşten elektrik üretimi yüzde 39 artış kaydedildi
• Türkiye Avrupa’da kömürden en çok elektrik üretilen ülke olsa da fosil yakıtların payı 31 yıl en düşük seviyede. Kömürün elektrik üretim payı 2024’te yüzde 35,6’ya indi
• Ancak yeni rüzgar ve güneş santrali kurulumları halen elektrik talep artışının tamamını tamamlayacak değil. Türkiye’nin yeni 2035 kayıtlı olduğu için, rüzgar ve güneş enerjisinin elektrik talebinde artış aşılacak şekilde hızla büyümesi gerekiyor

Küresel enerji politikası günlüğü Ember’ın bu yıl dördüncüsünü yayınlayan, elektrik üretim ve tüketim verilerinin analiz edildiği ‘Türkiye Elektrik Görünümü’ raporu, Türkiye’de rüzgar ve güneş enerjisinin artık yerli kömürden daha fazla elektrik üretildiğini ortaya koyuyor. Rüzgar ve güneş enerjisi 2024 yılında 62 TWh enerji üreterek üst üste ikinci kez yerli kömürün (47 TWh) önüne geçti. Hatta yerli kömürün tarihi zirvesi olan 2019’daki 53 TWh’lik elektrik üretimi bile geçti ki bu, söz konusu durumun kalıcı olabileceğine işaret ediyor.

Ember Türkiye ve Kafkaslar Bölge Lideri Ufuk Alparslan, “Rüzgar ve ulaşılabilir yerli kömürden elektrik üretimi kalıntısı bırakılmış olması Türkiye için önemli bir dönüm noktası ve rüzgar ve güneş enerjisinin artık ülkenin enerji güvenliğinin önemli bir parçası olduğunu gösteriyor” dedi.

Türkiye’de 2023 ve 2024’te güneş kuruluşunun gücünde dikkat çeken artış, modern elektrik üretiminin payına da yansıdı. Rüzgardaki artış yavaşlarken kurak dönemlere rağmen hidroelektrik üretimi yükseldi.

Güneş enerjisinde rekor büyüme

Türkiye’de güneş enerjisi 2024 yılında hızla artmaya devam ederek bir önceki yıla göre yüzde 39 (+7,3 TWh) gibi rekor bir oranda büyüdü. Sadece 2024’te bu ilave güneş enerjisi, Türkiye’nin 2018’deki toplam güneş enerjisi üretimi (7,8 TWh) neredeyse eşit.

2023’teki güçlü büyümenin ardından, 2024 yılı güneş enerjisi kapasitesi için bir başka dönüm noktası oldu. Güneş enerjisi kapasitesi 2022’de 10,9 GW iken 2024 sonunda 19,8 GW’a ulaşarak neredeyse iki kez ayrıldı. Güneş enerjisinin güçlü performansı, rüzgar ve güneş enerjisi birlikte geçen yıl Türkiye’nin elektriğinin yüzde 18’ini üretti.

Fosil yakıtların elektrik üretimi payı yüzde 55’e düştü
Kömürden elektrik üretimindeki artışa (+4 TWh) rağmen kömürün Türkiye’de elektrik üretimindeki payı 2024 yılında yüzde 36,9’dan yüzde 35,6’ya düştü. Doğal gazdan elektrik üretimi ise 3 TWh (- yüzde 4) düştü. Böylece fosil yakıtların elektrik üretimi payı 1993’ten bu yana en düşük seviyede olan yüzde 55’e indi.

Ayrıca Türkiye’de elektrik üretimi kullanılan kömür ve doğal gaz büyük oranda ithal ediliyor. 2024’te kömür yakıtlı elektrik üretiminin yüzde 61’i ithalata dayalı kömür santrallerinde gerçekleşti. Doğal gaz için de çok az yerli üretim söz konusu; Geçen yıl Türkiye’de tüm sektörlerde tüketilen doğal gazın yüzde 96’sı ithal edildi.

Fosil yakıt ithalatını değiştirmek için hedefe ulaşılması

COP29 sırasında Türkiye’nin yeni 2035 kurulu güç hedefi, ülkenin mevcut rüzgarı ve güneş enerjisinin dört kez kırılması amaçlanıyor. Bu hedeflere ulaşılması halinde, 2035 yılına kadar fosil kaynaklı elektrik üretiminin payı yüzde 20’nin yerden düşebilir, rüzgar ve güneş enerjisinin payı ise yüzde 49’a yükselebilir.

Ancak bu hedefe ulaşmak için rüzgar ve güneş enerjisinin elektrik talebindeki artışın aşılması gerekiyor. Son beş yılda 42 TWh artarken, rüzgar ve güneş enerjisindeki artış 31 TWh’te kaldı. Talepteki arta kalan artış ise ithal kömür ve doğal gazla karşılandı.

Ufuk Alparslan şöyle devam etti: “2035 yılı için enerjili hedefler çerçevesinde, rüzgar ve güneş enerjisi Türkiye’nin elektriğinin tamamını karşılayabilecek şekilde olabilir. Ancak hem artan elektrik miktarını karşılıyor hem de fosil yakıt ithalatının yerini almak için rüzgar ve güneş enerjisinin daha hızlı bir şekilde artması gerekiyor. Bundan sonraki, yerli enerjinin önünü sağlamak için atılması gerekiyor.”

Hidroelektrikten üretilen elektrik arttı

Hidroelektrik, 2024 yılındaki toplam elektrik üretiminin yüzde 22’sini karşılayarak Türkiye’nin enerji güvenliğine güçlü bir katkı sağlasa da yıllık üretimin dalgalanmalar nedeniyle rüzgar ve güneş enerjisi gibi birlikte çalışması gereken kaynaklarla doldurulması gerekiyor.

Bununla birlikte hidroelektrik santrallerinin 2024 yılında 2023’e kıyasla 11 TWh (+ yüzde 17) daha fazla elektrik oluşumu görülürken, olaylarda ortaya çıkan kuraklık üretimi olumsuz arıza durumu ortaya çıktı. Akarsu tipi hidroelektrik üretimi kuraklık koşullarında azalırken barajlı hidroelektrik üretim suyunu depolayabilmesi sayesinde yükseliş kaydetti.

Rüzgardan elektrik üretimi Türkiye’nin bazı G7 ülkelerinin önünde

Türkiye’de rüzgar enerjisi, 2022 yılına kadar kutlamasını sürdürdü. O boyunca bu yana rüzgarın büyümesinin yavaşlamasına rağmen, rüzgarın elektrik üretiminin payı yüzde 11 olan Türkiye hala İtalya

(yüzde 8,5) ve Fransa (yüzde 7,7) gibi G7 ülkelerinin önünde yer alıyor.

Güneş enerjisindeki rekor güce rağmen Türkiye, güneş enerjisi potansiyeli daha düşük olan Polonya’nın gerisinde kaldı, 2024 yılında Romanya tarafından da geçildi. Türkiye ile benzer güneş potansiyeline sahip İtalya, İspanya, Portekiz ve Yunanistan gibi güney Avrupa çapındaki elektrik üretim oranı yüzde 14 ile yüzde 22 arasında değişiyor.

Çözüm Özeti

‘Türkiye Elektrik Görünümü’ çalıştırılması, rüzgar ve güneş tesisatlarının mevcut olması ve yeni 2035 yılı için ulaşılabilmesi için çözüm önerileri de getirildi:

Kısıtlı bağlantı kapasitesi artırılmalı : Türkiye, hedeflendiği gibi 2035’e dek güneşte 76,9 GW’lık kurulu güce ulaşabilir; bunun için onun yıl 5,2 GW’lık güneş kapasitesi devreye alınmalı. Öte yandan bir rüzgar ya da güneş santralinin kurulabilmesi için o bölgedeki trafo merkezinde kullanılabilir kapasitenin olması, yeni santral kapasitelerinin yeni şebeke yatırımları için iklimlendirilebilmesi gerekiyor. Bu nedenle yeni uygulanan hedeflerde ilk kez yer alan yüksek voltajlı doğru akım (HVDC) iletim hattı, 90 bin km yeni şebeke bağlantısı ve 942 yeni trafo merkezi hedeflerinin gerçekleştirilmesi de önem taşımaya başladı.

Hibrit santrallere rahatlık sağlanmalı : Kısıtlı bağlantıların çözüm alternatiflerinden biri de hibrit santraller. Mevcut hidroelektrik ve rüzgar santrallerine ait santral kapasitelerinin güneş gibi kapsamlı bir üretim kaynağı ile daha verimli bir şekilde endüstriyel hibrit santrallerde, farklı üretimin birbirini takip eden birimlerinden de faydalanılabilir.

İhalelerde geçerliler: 2025 itibarıyla her yıl düzenleneceği duyurulan 2 GW’lık ihaleler, 2035’e erişilmesi için önemli. İhalelerdeki yerli oran koşulları, uzun izin seçenekleri ve bağlantı kapasitesi elde etme zorluğu nedeniyle rekabetin arttığı ihaleler sonucunda ortaya çıkan düşük fiyatlar, gelecekte tekliflerle elde edilen fırsatlar da hayata genişne engel olabilir. 

Bağlantı kapasitesinde yer açılmalı: Mevcut proje stokunun bir an önce hayata geçirilmesini sağlayacak politikalar izlenmeli. Proje stokunda devreye girme ihtimali olmayan projeler varsa, bunlar iptal edilerek yeni bağlantı kapasitesi açılabilir.

Yeni ihale çeşitleri eklenmeli: Güneş için yüzer güneş santrali ihaleleri, rüzgar içinse denizüstü rüzgar santrali ihaleleri düzenlenebilir.

Komşu ülkelere şebeke bağlantılarını güçlendiriyor: Rüzgar ve güneşten elektrik üretiminin artmasıyla birlikte ülkelerdeki ağ bağlantılarına daha da önem verilecek. Özellikle Nahçıvan ile Azerbaycan anakarası arasında bağlantının kurulumuyla gelecekte inşa edilebilir Nahçıvan-Türkiye enterkonneksiyonu, Türkiye’nin henüz planlama aşamasında olan Azerbaycan ve Orta Asya ülkeleri arasında enterkonneksiyon projelerinin de parçalanması sağlanması. Türkiye ve Azerbaycan, enerji potansiyellerini hayata geçirmeleri durumunda, doğu ve batı arasında köprü görevine göre birer temiz enerji merkezi olabilir ve elektrik üretimiyle ek gelir yaratabilirler.

 Rakamlarla 2024’te Türkiye’de Elektrik Üretimi:

%39: Önceki karşılaştırma karşılaştırması güneşten elektrik üretiminin artması

%18: Rüzgar ve teknolojik elektrik üretim payı

%35,6: Kömürden elektrik üretiminin payı

%61: Kömürden elektrik üretimi ithal kömürün payı