Tarihi yapılarını kıymetlendiren Kars, turizmde take off’a hazır

MEHMET ALİ DOĞAN

İhracattan sonra gayrisafi milli hasılaya en fazla katkı sağlayan sektör turizm, özellikle son dönemlerde ekonomisinde sıkıntı çeken Türkiye için bu nedenle oldukça önemli. “Deniz güneş kum” üçlemesiyle başlayan turizm atağının değişik turizm etkinlikleriyle desteklenmesi gerekiyor. Bu kapsamda Türkiye, turizmin geliştirilmesi, kalkınmaya kaynaklık yapması için projeler geliştiriliyor. Bölgesel kalkınmaya hizmet edecek turizm destinasyonlarının oluşturulması bunların başında geliyor. Neyse ki, bu açıdan Türkiye, pek çok hazine barındırıyor, potansiyelleri çok. Tarihi ve doğal güzellikleriyle Kars ilimiz bu hazinelerin ön saflarında yer alıyor. 

Yıllar önce, 2021 yılı Temmuz’unda Kars’ın potansiyelini harekete geçirmek için yaptığı bir programın tanığı oldum. “Doğu Anadolu’da Kültür Turizmi İçin İttifaklar Birleşmiş Milletler Ortak Programı” kapsamında, Kars’ta bir tanıtım gezisine katıldım. Kültür turizmi, kış turizmi, eko turizm ve iş turizmi için yapılması gerekenlerin konuşulduğu toplantılara katıldım. Raporlaştırılan bu çalışmanın, pratiğe yansımasını ise 11-13 Temmuz tarihleri düzenlenen “Kars Turizm Rotası Tanıtım Gezisi”nde gözlemleme fırsatı buldum. Bu gezi, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından eş zamanlı olarak finanse edilerek Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın sözleşme yönetiminde Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA) tarafından “Tarihi Kimliğiyle Kars Kenti Projesi” kapsamında düzenlendi. Önceki seyahatimdeki amaçtan farklı olarak bu proje, turizm sektöründe stratejik müdahalelerle Kars’ın sosyal ve ekonomik gelişimini teşvik etmeyi amaçlıyor.

Haydar Aliyev Caddesi üzerinde bulunan 32 binanın cephe iyileştirilmesi yapıldı

Proje deyince henüz yapılmamış işler algılanır. Bahse konu projeden bahsederken, yapılmış bitmiş işler olduğunu baştan belirtmeliyim. Gidip gördüğümüz proje kapsamında, Kars merkezinde Haydar Aliyev Caddesi üzerinde bulunan 23 adet tescilli ve 9 adet tescilsiz bina için cephe iyileştirmesi ile caddenin kaldırım ve yol yenilemesi, aydınlatma işleri, çevre düzenleme işleri, işaret levhaları ve sokak mobilyaları montajı yapılmış durumda. Caddeleri ve işlem yapılmış binaların önünde gezerken, imrenilen Avrupa kentlerinden daha etkileyici bir yerde olduğunuz hissini çok kısa sürede yaşıyorsunuz. 

Projenin yaklaşık 5,5 milyon Euro’luk bir bütçeyle gerçekleştirildiğini belirtelim. Bu bütçeyle 32 binanın cephe iyileştirilmesinin yanında, “harabe” diye zihinlere yerleşmiş olan ancak artık ören yeri ya da antik kent olarak anılması gereken Ani’nin etrafının da koruma çitleriyle kapatılması, sokak mobilyaları, yönlendirme ve bilgilendirme tabelaları ile donatılması da sağlanmış.

“Tarihi yapıların kıymeti” bilinmemiş, yarıya yakını yıkılmış olmasına rağmen hali hazırda Kars’ta 500 civarında Rus mimarisine sahip “Baltık” modeli yapı bulunuyor.

Ani “ören yeri” değil antik kent

Kars Turizm Rotası Tanıtım Gezisi’nde rehberimiz rehberimiz Bengül Toprak’tı, anlatıcılığı ve derinlikli bilgileriyle, Kars’ın daha iyi anlaşılmasına yardımcı oldu. Kars içinde gittiğimiz her noktada sıra dışı öyküler anlatarak ilgiyi hep zirvede tutma başarısı gösterdi. Kanımca, somut olmayan kültürel mirası en iyi kayda alacak kişilerden olabilir, anlattıklarını yazıya dönmesi de ayrı bir zenginlik olacaktır. Kendisiyle ilk gezdirdiği yer, gezinin başlangıç noktası Ani Antik Kenti’ydi. Burada Ani Ören Yeri Kazı Başkanı Muhammet Arslan ile katılımcıları tanıştırdı.

Ani, “ören yeri” diye anılsa da aslında bir antik kent. Ani’den bahsederken ya ören yeri ya da Ani Antik Kenti diye niteleme yapmak en doğrusu. Kazılar devam ediyor ve yeni bulgular ortaya çıkıyor. Muhtemelen Ermenistan tarafıyla yakında yeni projeler geliştirilmesi gündeme gelecek. Birlikte proje geliştirmenin iki ülkenin yararına olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. UNESCO tarafından 2016 yılında Dünya Mirası olarak tescil edilen Ani Antik Kenti’nde yer alan Kent surları, Aslanlı Kapı, Ateş Tapınağı, Aziz Gregory Kilisesi, Ebul Menuçehr Camii, Büyük Katedral, Tigran Honents Kilisesi, Aziz Prkic (Halaskar) Kilisesi ziyaret edilmesi gereken yerlerin başında geliyor. 

Sarıkamış ve Katerina Köşkü 

Rus Çarı ikinci Nikola tarafından hemofili hastası oğlu Aleksi için bir rehabiltasyon merkezi ve aynı zamanda da ailenin kışın ve yazın kullandığı av köşkü olarak inşa edilen Katerina Köşkü’nün turizme kazandırılması yıllardır konuşuluyor. Harabe haldeyken ziyaret ettik. Sarıkamış’taki Cer atölyeleri de henüz turistik amaca hizmet etmiyor. Ama Sarıkamış Kayak Merkezi’ndeki tesisler, oksidyen taşıyla yapılmış objelerin sergilendiği alışveriş yerleri, Sarıkamış şehitlikleri turistik noktalar olarak önemli bir işlev yükleniyor. 

Selim ilçesinde bulunan Koşapınar Açık Hava Müzesi yeni hayata geçirilmiş projelerde. entlerde yaşayan, memleketinde girişimcilik yapmak isteyenler için bir model, ekolojik bir köy ve açık hava müzesi özelliğine sahip. Koşapınar Açıkhava Müzesi’nin kurucusu akademisyen olan Murat Kılıçbey. Halk Eğitim Merkezi’nden emekli kayınvalidesi Türkan Kürü, eşi Emel Kılıçbey ile beraber projeyi hayata geçirmişler. Türkan Kürü projenin vardığı hedefi, “Gençler öğreniyor, yaşlılar özlem gideriyor” cümlesiyle özetliyor.

Kanlı Tabya, Kafkas Cephesi Harp Müzesi oldu

Kuşkusuz, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir’in özel bir rolü var. Kars’a gidince Sarıkamış şehitliklerinin ve Kazım Karabekir’in etkisinin yoğun olduğunu görüyorsunuz. Zamanımızın dışına çıkıp, günün koşullarına tanık olabileceğimiz bir müze, bir tabyada oluşturulmuş.  1803’te Sultan III. Selim döneminde inşa edilen ve o dönem “Yeni Tabya” olarak isimlendirilen, ancak sonraki zamanlarda Rusların Kars’a yaptığı bir gece baskını sırasında içinde yaklaşık 600 askerin şehit edilmesinden dolayı “Kanlı Tabya” olarak anılan tabya, Kafkas Cephesi Harf Müzesi olarak düzenlenmiş. Müze girişinde, 1921 yılında Kars Antlaşması için Kars’a gelen Rus Heyeti tarafından Kazım Karabekir Paşa’ya hediye edilen ve Paşa’nın iki yıl süreyle Kars-Erzurum arasındaki seyahatlerinde kullandığı Beyaz Vagon da sergileniyor. 

Türkiye’nin ilk interaktif peynir müzesi Kars’ta

Yediğin içtiğin senin olsun, neler gördün, neler konuştun, denecek olsa “yediklerimiz” çok önemli ondan da bahsetmek isterim, diye cevap veririm. Çünkü gezdiğimiz yer Kars en başta “peyniri” ile anılıyor: Kars kaşarı, Kars gravyer peyniri, Malakan peyniri, tulum ve çeçil peynirleri… Çok sayıda tabyası olan Kars, Süvari Tabyası’nı peynir türlerinin yapımını ve farkını anlatmak için müzeye dönüştürmüş. Türkiye’nin ilk interaktif peynir müzesi, turistik faaliyetlerin merkezinde yerini almış durumda. Başka bölgelerde kurulamayacak olan, Kars’ın ayrıcalığı Peynir Müzesi’nde tadım ve alışveriş yapılabiliyor. Bu arada önceki seyahatimizde ziyaret ettiğimiz Boğatepe Köyü’ne bu kez gidemedik ama Boğatepe her yere izini vurmuş durumda, İlhan Koçulu’nun çabalarıyla gravyer peyniriyle Kars köyleri arasında öne geçmiş gözüküyor.

Peyniri, kazı ve çorbalarıyla yemek kültüründe iddialı kent

Kars, et yemekleriyle ve çeşitli mutfak kültürüyle Türkiye’nin önemli gastronomi merkezlerinden biri. Soğuk iklimi, geniş ova ve yaylaları ile hayvancılığın oldukça gelişmiş olduğu bu şehir, et yemekleri konusunda da oldukça zengin bir menüye sahip. Kars kazı en fazla kışın tüketiliyor; tandırda kars çekmesi, ekşili et, tencerede şiş kebap, piti, hangel başta olmak üzere meşhur hamur işleri, erişte, kete, katmer, feselli, sinor lokantalarda da sunulan lezzetler olarak öne çıkıyor.

Kars’ın geleneksel mutfağında içinde çorba özel bir yere sahip. Evelik çorbası her lokantada bulunabiliyor. Hörre, ayran aşı, kesme aşı çorbaları Kars’ın ayrıcalığı olarak dikkat çekiyor. Tatlıları arasında, Kars balı, köme, hasuda tatlısı, umaç helvası var.

SERKA Genel Sekreteri Nurullah Karaca: 1 milyon turist hedefimiz var

Kuşkusuz, Kars turizminin gelişmesine yönelik analizler ve turizme yönelik strateji ve eylem planları durmayacak. Sürdürülebilir turizm için gerekli olan çalışmalar kesintisiz devam edecek ve Kars’ın ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtılmasına yönelik faaliyetler devam edecek. Bu konudaki niyeti, Kars için “1 milyon turist” hedeflerinin olduğunu belirten Serhat Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Nurullah Karaca, “Tespitlerimiz içerisinde ziyaretçilerimizin yüzde 90-95’ini yerli, geri kalanının da yabancı ziyaretçiler olduğunu tespit ediyoruz. Proje sonrasında çalışmaların devam ettirilebilmesi için Kars Kültür ve Turizm Altyapı Birliği’miz (KARTAB) var. Bünyesinde Kars Valiliği, Kars Belediye Başkanlığı, Sarıkamış Belediye Başkanlığı, Koşapınar Köyü gibi paydaşlarımız var. Bu altyapı birliği Kars’ın hem turizm hem de tanıtım altyapısını üstlenecek. Yurt dışında Avrupa ve Rusya pazarlarını hedef pazar olarak belirledik” sözleriyle ortaya koyuyor.

Kars’a yurtdışından turistlerin gelmesi için çalışılıyor

Yerli turistin Doğu Ekspresi ve Doğu Anadolu Kültür Turları’na olan yüksek ilgisi, Kars’ın “1 milyon turist” hedefini yakalamasının an meselesi olduğunu ortaya koyuyor. Ancak kültür turizmi, kış turizmi ve doğa ve ekoturizm yapılan Kars’ın asıl turist sayısı hedefi, SERKA Genel Sekreteri Nurullah Karaca’nın konuşmasında vurguladığı, yurt dışı pazarlardan nitelikli turistin bölgeye gelmesi olmalı. Karslı turizm aktörlerinin elinde bu amaca hizmet eden ajandanın olduğunu belirtelim. 

Kars Kalesi, Gazi Kars Bedesteni, türbeler, camiler, caddelerindeki heykeller, Kars Âşıklar Kültür Evi kente gelenlerin ilgiyle ziyaret edeceği yerler olarak, seyahate zenginlik katıyor. Genelde kış turizmi için önerilse de yazın da Çıldır Gölü gelinip görülmesi gereken yerlerden. 

Kars’a İstanbul, Ankara, İzmir gibi kentlerden yoğun bir ilgi var. Kars’ın talep sorunu yok. Talebi karşılayacak altyapı da buna paralel olarak kentin girişimcileri tarafından oluşturuluyor. Kars’ta turizm değer zincirinin zamanlı çalıştığı kanısına vardım. Yeter mi, yetmez. Daha çok iş, gidilecek çok yol var.

Bununla beraber anlaşılıyor ki, tarihi mirası bol, doğal güzellikleri bol, kültürel ve yaşam tarzıyla farklı Kars rotasını doğru konumlamış ve take off’a kalkmaya hazır bekliyor.