ÇİN KUŞAK VE YOL GİRİŞİMİ VE POTANSİYEL SORUNLAR

ENVER ERKAN, TERA YATIRIM BAŞEKONOMİSTİ – Modern İpek Yolu… 2013 yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping tarafından başlatılan girişim, büyük Avrasya ekonomilerini altyapı, ticaret ve yatırım yoluyla birbirine bağlamayı amaçlıyor. Asya, Avrupa, Orta Doğu ve Afrika’da toplam nüfusu 4,4 milyar ve küresel GSYİH’nın %40’ı ile 60’tan fazla ülkede 10.000 km’yi aşan 1.5 trilyon RMB’lik bir altyapı yatırım boru hattı ve genel altyapı genelindeki projeleri kapsayacak. Mart 2022 itibariyle, 146 ülke BRI’ye üye olarak listelenmiştir. (Kuşak ve Yol Girişimi: Kuşak ülke içi demiryolları, boru hattı, tüneller… Yol ise 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu anlamına gelir)

Aşağıdaki harita, Kuşak’ı turuncu ve Yol’u mavi olarak göstermektedir:

Çin’in Demir İpek Yolu büyüyor… Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi, Avrupa’ya giden ve Avrupa’dan gelen yük treni trafiğini artırma konusunda net bir tercih gösterdi ve tren sayısı, on yıl önceki 17’ye kıyasla 2021’de 15.000’e yükseldi. Kaynak: RailFreight.com

Aynı zamanda BRI, Dijital İpek Yolu, Kutup İpek Yolu (arktik denizcilik rotaları ve açık deniz arktik fosil yakıt üretimi ve maden madenciliği geliştirmek için), Sağlık İpek Yolu ve Nesnelerin İnterneti (IoT) tabanlı bir proje olarak 5G-‘nin tanıtımıyla hedeflerini genişletti. Bu projelerin, uluslararası güvenlik için geniş kapsamlı sonuçlarla gelecek on yıllar boyunca ekonomiyi ve jeopolitiği şekillendirecek bir perspektife sahiptir.

BRI amaç ve perspektifi… BRI, Çin’in endüstriyel kapasite fazlası, düşük iç talebi, yurtdışındaki durgun ihracatı ve yeni dış pazarlara açılmak için gelişmekte olan ekonomilerle bağlantıyı artırma ihtiyacına yanıt olarak oluşturuldu. 2027 yılına kadar, toplam küresel BRI harcaması 1,3 trilyon dolara ulaşabilir. Diğer ekonomik tahminler, dünya çapında 3,7 trilyon dolar değerinde 2.600’den fazla proje öngörüyor.

Bu girişimler, Çin’in önceliklerinin uluslararası hale getirilmesine ve uzun vadeli stratejik çıkarlarıyla uyumlu hale getirilmesine olanak sağlıyor. Bu nedenle BRI, Pekin’in en önemli siyasi ve ekonomik aracıdır. Pekin ayrıca G20, Şanghay İşbirliği Örgütü, Asya Altyapı Yatırım Bankası ve diğerleriyle birlikte BRI’yi yeni bir çok taraflı işbirliği platformu olarak kullanıyor. Bu platformları, Birleşmiş Milletler kuruluşlarında (dijital ve telekomünikasyon sektörlerinde olduğu gibi) yeni uluslararası standartları tanımlamak ve küresel yönetişim için mevcut uluslararası ekonomi ve politika kurallarını yeniden tanımlamak için kullanıyor. 2035 yılına kadar Çin, Çin Standartları 2035 olarak adlandırılan stratejisiyle dünyanın en önemli standart belirleyici gücü olmayı umuyor. Bu perspektifle BM’nin Uluslararası Standardizasyon Örgütü, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ve diğer uluslararası forumlarda proaktif olarak yer aldılar.

Ayrıca, Çin’in BRI stratejisi, ekonomik, finansal, teknolojik, denizcilik ve askeri boyutları olan son derece koordineli bir plana dayanmaktadır. 13. Beş Yıllık Plan (2016-2020), denizaşırı deniz bölgelerinde entegre sivil-asker kalkınma projeleri çağrısında bulundu. 2015 savunma raporu, “uyumlu, tamamlayıcı ve karşılıklı olarak erişilebilir” hem sivil hem de askeri kullanıma hizmet edecek altyapı geliştirmesini gerektiriyordu.

Dijital İpek Yolu… Çin’in Dijital İpek Yolu Batı için en zorlu ve en önemli yol olabilir. Dünyanın internetini fiber optik kablolarla bağlamak, küresel iletişim için her zamankinden daha önemli hale geldi. Ayrıca denizaltı fiber optik kabloların kullanıldığı Pakistan ve Doğu Afrika Avrupa’yı Birleştiriyor (PEACE, Pakistan and East Africa Connecting Europe) projesinin en önemli unsurlarından biridir. Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru, BRI’nin en büyük bileşenidir. Batı’nın kritik altyapılarındaki 5G ve Huawei teknolojilerine benzer şekilde, fiber optik kablolar, tüm bilgileri izlemek için ağ yazılımı yönetimi gerektirdiğinden, kamu ve özel aktörlerin gizliliği koruma sorumluluğu sorusunu gündeme getiriyor. Bu fiber optik kabloların yapımı ve bakımının yanı sıra teknolojik güvenlik açıkları nedeniyle birçok güvenlik endişesi ortaya çıkmıştır. Beijing’in Made in China 2025 girişiminde, Çin’in planı, fiber optik kablolar için küresel pazarda %60 pay elde etmektir.

Rus-Ukrayna savaşı ile ilgili sorun… Pekin’in Moskova ile ittifakına dayalı olarak Rusya yanlısı bir “tarafsızlık” benimsediği Ukrayna’daki savaş, Batı demokrasileri ile Rusya ve Çin’in otoriter rejimleri arasındaki çatışmayı sertleştirecek. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, BRI ve Çin’in Avrasya demiryolu hayallerine şimdiden zarar verdi. Maersk’in Asya ve Avrupa arasındaki yeni demiryolu rezervasyonlarını durdurmasının ardından Almanya’daki Duisdorf’tan Polonya, Rusya, Kazakistan ve Moğolistan üzerinden Çin’e demiryolu ile konteyner taşımacılığı askıya alındı. Kesinti, tedarik ve lojistik zincirlerine zaten zarar verdi. Yeni Avrasya Kara Köprüsü’nün bir parçası olan Demir İpek Yolu tren yollarının neredeyse yarısı esas olarak Rusya’dan geçmektedir. 2017 yılında 40 olan yük güzergahı sayısı bugün 78, hatta daha yükselmiş olabilir. Geçen yıl, tren sisteminin Demir İpek Yolu boyunca, 336.000 standart konteyner içeren 75 milyar dolar değerindeki Çin ürünleri (2016’da sadece 8 milyar dolar ile karşılaştırıldığında), 23 Avrupa ülkesinde 183 şehre hizmet verdi. Tren sayısı, on yıl önce sadece 17’den 2021’de 15.000’e yükseldi. Demiryolu hizmetinin bir başka kısmı Ukrayna’dan geçiyor, ancak askıya alındı ​​ve başka rotaya yönlendirildi.

Diğer olası sorunlar…

·        Çin merkezli

Önümüzdeki açık bir senaryo, BRI’nin genişlemeye devam edeceği, ancak uluslararası eleştirilere yanıt olarak uyum sağlaması gerekeceğidir.

Çin’in BRI stratejisi, dünya çapında Çin merkezli yeni bir ekonomik, finansal, politik ve güvenlik ilişkileri ağı yarattı. Buradaki fikir, Çin’in Çin değerlerine dayalı gelecekteki küresel yönetişim vizyonunu teşvik etmektir. Pekin’in stratejik çıkarları, yumuşak ve sert güçle desteklenen ulusal prestijini arttırmaktır. Kara yollarını tercih etmesine rağmen Çin, Hint Okyanusu ve Güneydoğu Asya’daki (Malacca Boğazı ve Güney Çin Denizi) deniz yollarının yanı sıra limanlara sahip olup bunları kontrol ederek “İnci Dizisi” stratejisini izleyerek deniz rotalarını da genişletti.

Afrika’da Çin, kıtaya verilen tüm kredilerin kabaca %20’sini oluşturan en büyük kalkınma finansmanı kaynağı haline geldi. Bazı ülkeler çok fazla borçlanarak temerrüt riskini artırıyor. Uluslararası Para Fonu, 20’den fazla Afrika ülkesinin aşırı borçlu olduğunu söyledi.

Asya’da, Sri Lanka’nın 2017 yılında Çin tarafından ada ulusunun borçlarının silinmesi karşılığında 99 yıllığına kiralanan Hambantota derin su limanı örneği, Çin’in BRI’sinin kusurlu karakterini vurguladı. Bu tür projeler genellikle Afrika ve diğer ülkelerdeki yozlaşmış elitlere halktan çok yarar sağladı. Çinli bankalar genellikle, kendilerine olan borcun, ikili alacaklıların Paris Kulübü gibi uluslararası yeniden yapılandırma düzenlemelerine dahil edilmesini engelleyen maddeler içeriyor.

Çin bankaları da, önceliklerini küçük ve orta ölçekli işletmelere, yeşil projelere ve özel yatırımlara kaydırırken, giderek daha katı kredi koşulları benimsedi.Geçen Kasım ayında Glasgow’daki BM İklim Değişikliği Konferansı’ndan önce Pekin, artık yurtdışında kömür santrallerini finanse etmeyeceğini ve inşa etmeyeceğini duyurdu. Çin, dünyanın en büyük kömür santrali yatırımcısı ve üreticisi olduğu için bu hareket önemli bir taahhüdü temsil ediyordu.

·        Yolsuzluk temelli

Haziran 2021’de, ABD ve AB tarafından yönlendirilen G7 hükümetleri, 40+ trilyon doları daraltmak için “değer odaklı, yüksek standartlı ve şeffaf bir altyapı ortaklığı” öngören Daha İyi Bir Dünyayı Yeniden İnşa Etme Ortaklığı (B3W) üzerinde anlaştılar. Temmuz 2021’de AB, G7’nin B3W-ortaklık girişimine katılımını güçlendirerek 2018 Küresel Bağlantı Stratejisini yeniden onayladı.

Yolsuzluk, gayri resmi politikalar, kayırmacılık ve kişisel ağların kullanımı, Çin’in çıkarlarını yurt dışına genişletmek için önemli BRI araçları olmasına rağmen, aynı zamanda maliyetli ve nihayetinde ters tepmiştir. Dünya Bankası’na göre, ulaştırma projelerinde rüşvet, toplam nakliye maliyetlerinin %5-20’sini oluşturabilir. Şeffaflığı artırmak, yönetişimin iyileştirilmesi ve ortak ülkelerdeki küçük, yozlaşmış seçkinler yerine tüm nüfusa fayda sağlamak için çok önemli olacaktır.

·        Sürdürülebilirlik

2021’de Çin’in küresel BRI yatırımı 2020’deki 60,5 milyar dolardan 56,5 milyar dolara düştü. Bu, Çin ve Batı’nın karşılıklı çıkarlara dayalı işbirliğini geliştirmesine yol açabilir. Açık bir işbirliği alanı, yeşil enerji projelerinin hızlandırılması olabilir. 2015’ten bu yana, tüm BRI yatırımlarının yaklaşık %44’ü ortak ülkelerin enerji sektörlerine gitti. 2018’de, Çin aynı zamanda yenilenebilir enerjide dünyanın en büyük yatırımcısı olmasına rağmen, bu küresel yatırımın %40’ı yurtdışındaki yeni kömür santrallerine gitti. Dünya Bankası’na göre, Çin’in dünya çapındaki BRI projeleri, küresel karbon emisyonlarına önemli bir katkıda bulunuyor. Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın 2020 tarihli bir raporu, Covid-19 pandemisinden kaynaklanan açıklanan küresel kurtarma harcamalarında 14,6 trilyon doların yalnızca 368 milyar dolarının “yeşil standartları” karşıladığı konusunda uyardı – ve çoğu AB ve ABD’de.

2019’da Pekin, BRI yatırımlarının “açık, yeşil ve temiz” olacağına söz verdi. Taahhüdüne rağmen, enerji yatırımları fosil yakıtların hakimiyetinde kaldı. Ancak 2021 ortalarında Pekin, “Yurt Dışı Yatırım ve İşbirliği için Yeşil Kalkınma Rehberi” ve “Yabancı Yatırım İşbirliği ve İnşaat Projelerinin Ekolojik ve Çevresel Korunmasına Yönelik Kılavuz İlkeler”i yayınladı. Tüm BRI projeleri ve denizaşırı ülkelerde faaliyet gösterirken tedarik zincirleri için çevresel risk yönetimine çok daha fazla dikkat ettiler. Hem özel hem de devlete ait Çinli şirketlerin, dört ana alanda denizaşırı yeşil ve yüksek kaliteli kalkınma projelerini desteklemesi gerekiyor: enerji, petrokimya, madencilik ve ulaşım. BRI’nin bu dört sektörü, yatırımların ve inşaatın denizaşırı toplam BRI değerinin yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Bu projeler, Batı ile işbirliği fırsatları sunan dünya çapında yeşil projeleri hızlandıracaklar.

·        Çin’in rekabet gücü

Belirli projelerde Çin-Batı işbirliğine rağmen, rekabetin devam etmesi yüksek ihtimal olmaya devam ediyor. Çin, giderek daha zorlayıcı ve kavgacı bir diplomasi tarzı benimsedi. Sonuç olarak, Çin’in kamusal imajı sadece ABD ve AB’de değil, Japonya ve Güney Kore gibi gelişmiş Asya demokrasilerinde de zarar gördü. AB, Çin’e bir ortaktan çok rakip olarak bakıyor. Çin’in yeşil projeleri genişletme konusundaki ilgisi göz önüne alındığında bile, Pekin sektörü öncelikle küresel üstünlük için kazanması gereken bir teknoloji yarışması olarak görüyor.

Gelecek, muhtemelen Çin’in BRI’si ile Batı’nın bağlantı stratejileri arasındaki rekabetin artmasını getirecektir. Ancak belirli projeler için ve yeşil enerji projeleri gibi bazı sektörlerde işbirliği dışlanmayabilir. Ancak Pekin için nihai stratejik hedef, çıkarlarını desteklemek ve ABD ve AB’nin çıkarlarını kısıtlamak veya baltalamak.

Sonuç? BRI’da birkaç gerçekten olumlu faktör görüyoruz:

·        Küresel birliğe doğru büyük adım

·        Kaynak paylaşımı

·        Uluslararası ilişkilerin iyileştirilmesi

Ama ne yazık ki bu o kadar kolay değil ve işte aşağıdaki olumsuz faktörler:

·        İktidardaki insanlar, küreselleşmeyi düşünemeyecek kadar yozlaşmışlar ve nüfuzlarını artırmak için esas olarak finansal kazanımlara odaklanıyorlar.

·        Çin, esas olarak küresel kontrole ve değerlerini empoze etmeye odaklanmıştır. BRI, Çin’in Çin ile borç sözleşmesi yapan birçok ülkeyi kontrol etmesi için büyük bir varlıktır.