Türkiye’de Ar-Ge’nin GSYH’deki payı 9 yıl sonra ilk kez geriledi

Türkiye’de araştırma ve geliştirme (AR-GE) harcamalarının tutarı, geçen yıl bir önceki yıla oranla 96 milyar 932 milyon lira artarak 198 milyar 670 milyon lira (yaklaşık 12 milyar dolar) oldu. Gayrisafi yurt içi AR-GE harcamasının GSYH içindeki oranı 2021’de yüzde 1,4 iken, 2022’de 15 trilyon 11 milyar 776 milyon liralık GSYH içindeki oranı yüzde 1,32 oldu. Böylelikle, Türkiye’de Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki payı 9 yıl sonra ilk kez geriledi.

Türkiye İstatistik Kurumu, “2022 yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması” sonuçlarını açıkladı.

Buna göre, gayrisafi yurt içi AR-GE harcaması 2022’de bir önceki yıla göre 96 milyar 932 milyon lira artarak 198 milyar 670 milyon liraya (12 milyar dolar) çıktı.

Gayrisafi yurt içi AR-GE harcamasının GSYH içindeki oranı 2021’de yüzde 1,4 iken, 2022’de 15 trilyon 11 milyar 776 milyon liralık GSYH içindeki oranı yüzde 1,32 oldu. Böylelikle, Türkiye’de Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki payı 9 yıl sonra ilk kez geriledi.

AR-GE harcamalarında mali ve mali olmayan şirketler yüzde 61,4 ile en büyük paya sahip oldu. Bunu yüzde 33,8 ile yükseköğretim takip etti. Kar amacı olmayan kuruluşlar tarafından yapılan AR-GE harcamalarının da dahil olduğu genel devlet AR-GE harcamalarının toplam AR-GE harcamaları içindeki payı ise yüzde 4,8 oldu. AR-GE harcamaları içerisinde personel harcamaları yüzde 47,3 ile en büyük harcama kalemini oluşturdu.

AR-GE harcamalarının 2022’de yüzde 50,2’si mali ve mali olmayan şirketler tarafından finanse edilirken genel devlet AR-GE harcamalarının yüzde 32,8’inin, yükseköğretim yüzde 15,7’sini, yurt dışı kaynaklar yüzde 1,3’ünü ve diğer yurt içi kaynaklar yaklaşık olarak yüzde 0,02’sini finanse etti.

TZE cinsinden AR-GE personeli sayısı 273 bine yaklaştı

Tam zaman eşdeğeri (TZE) cinsinden 2022’de toplam 272 bin 638 kişi AR-GE personeli olarak çalıştı. Sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında ise TZE cinsinden toplam AR-GE personelinin geçen yıl yüzde 63,3’ü mali ve mali olmayan şirketlerde, yüzde 33,2’si yükseköğretimde ve yüzde 3,5’i kar amacı olmayan kuruluşların da dahil edildiği genel devlet sektöründe yer aldı.

TZE cinsinden kadın AR-GE personel sayısı, 2022’de 93 bin 41 kişi ile toplam AR-GE personel sayısının yüzde 34,1’ini oluşturdu. Sektörler itibarı ile TZE cinsinden kadın AR-GE personel oranı yükseköğretimde yüzde 47,5, kar amacı olmayan kuruluşların da dahil edildiği genel devlette yüzde 31, mali ve mali olmayan şirketlerde ise yüzde 27,3 oldu.

AR-GE personelinin yüzde 29,7’si doktora ve eşdeğeri eğitim düzeyine sahip

AR-GE personeli öğrenim durumuna göre incelendiğinde, yüzde 37,3’ünün lisans eğitim düzeyine sahip olduğu görüldü. Bunu yüzde 29,7 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 23,7 ile yüksek lisans, yüzde 4,8 ile meslek yüksekokulu ve yüzde 5,3 ile lise ve altı kategorileri takip etti.

TZE cinsinden AR-GE personelinin eğitim durumuna göre dağılımı ise yüzde 45,8 ile lisans, yüzde 21,7 ile yüksek lisans, yüzde 21,4 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 5,8 ile meslek yüksekokulu ve yüzde 5,3 ile lise ve altı eğitim düzeyi olarak sıralandı.

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 2. Düzeye göre 2022’de AR-GE harcamalarının en yüksek olduğu bölge toplam AR-GE harcamasının yüzde 30,2’sİni gerçekleştiren TR10 (İstanbul) iken, bunu yüzde 29,7 ile TR51 (Ankara) ve yüzde 8,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesi takip etti.

Toplam AR-GE personel sayısının yüzde 30,8’i TR10 (İstanbul), yüzde 20,1’i TR51 (Ankara) ve yüzde 7,7’si TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesinde istihdam edildi.

Mali ve mali olmayan şirketler tarafından geçen yıl gerçekleştirilen 122 milyar 28 milyon liralık AR-GE harcamasının yüzde 54,4’ü AR-GE merkezlerinde gerçekleştirildi. AR-GE merkezlerinde harcamanın yüzde 88,5’i, 250 ve üzeri çalışan sayısına sahip olan girişimler tarafından yapıldı.

İmalat sanayinde AR-GE faaliyeti yürüten girişimler teknoloji düzeylerine göre sınıflandırıldığında, 2022 yılında imalat sanayinde gerçekleştirilen 72 milyar 311 milyon liralık AR-GE harcamasının yüzde 49,1’inin yüksek teknoloji faaliyetinde yer alan girişimler tarafından gerçekleştirildiği görüldü. Bu oran 2015 yılında yüzde 35,1’di. İmalat sanayindeki toplam AR-GE harcamasının yüzde 37,3’ü orta yüksek teknoloji faaliyetindeki girişimler, yüzde 9,4’ü orta düşük teknoloji faaliyetindeki girişimler ve yüzde 4,3’ü düşük teknoloji faaliyetindeki girişimler tarafından yapıldı.

İmalat sanayinde AR-GE faaliyeti yürüten girişimlerdeki araştırmacı sayıları incelendiğinde 2022’de en fazla araştırmacının 27 bin 529 kişi ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler tarafından istihdam edildiği görüldü. Bunu 20 bin 418 araştırmacı istihdamı ile yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler takip etti.

TZE cinsinden araştırmacı sayıları dikkate alındığında da en fazla değerin 25 bin 431 ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimlerde olduğu saptandı.