BRICS ülkelerinden Güney Afrika’da “Genişleme” zirvesi

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS grubu Johannesburg’taki zirvesinde genişlemeyi masaya yatırıyor.

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nden oluşan BRICS grubu ülkeleri bugün Johannesburg’ta bir araya geliyor. 24 Ağustos’a kadar sürecek buluşmanın en önemli gündem maddesi grubun genişlemesi. Birliğe üye olmak isteyen ülkelerin listesi uzun: Aralarında Suudi Arabistan, Endonezya, İran, Arjantin ve Etiyopya da bulunuyor.

Birliğin buluşmasına ev sahipliği edecek olan Güney Afrika’nın BRICS Büyükelçisi Anil Sooklal Ağustos ayı başlarında Bloomberg’e yaptığı açıklamada, “BRICS ülkeleri devlet başkanları Birliğin büyümesine dair bir açıklama kaleme alacak” dedi. Sooklal, bunun küresel dünya düzeninde önemli bir değişimi beraberinde getireceği görüşünde.

Ukrayna Savaşı, yaptırımlar, küresel güç gösterileri… BRICS Zirvesi sadece gelişmekte ve kalkınmanın eşiğinde olan ülkelerin Batı’ya yüz çevirdiğini değil aynı zamanda özgüvenlerinin de arttığını gösteriyor.

Pekin’in provokasyonları

Çin bu durumu kendi lehine çeviriyor. Çin uzmanı Felix Lee, “Çin BRICS ülkelerinin Amerika karşıtı olmalarından yararlanıyor. Bu da küresel güneydeki birçok ülkenin Çin’le yakınlaşması sonucuna yol açıyor” diyor. Lee’ye göre Çin’in zaten BRICS ile ilgili amacı da bu.

BRICS’in G7 ülkelerinde olduğu gibi şu an işleyen, güvenilir bir ittifaktan uzak olduğunun altını çizen Lee, “Ancak Pekin için önemli olan Amerikalılara karşı işlevsel olabilmek” ifadesini kullanıyor.

Rusya da kendi stratejisini izleyen BRICS üyesi ülkelerden biri. Berlin’deki Hür Üniversite’de siyaset bilimci olan Günther Maihold’a göre Moskova, Belarus ya da Venezuela gibi müttefiklerini kulübe alabilmek istiyor. Maihold, “Putin’e BRICS’in genişlemesi, uluslararası alandaki izolasyondan kurtulma fırsatı sunuyor” diyor. 

İşte Rusya’nın bu izolasyonu, BRICS’in Johannesburg’daki zirvesinde bir kez daha ortaya seriliyor. Çünkü Putin 71 ülkeden zirveye gelecek katılımcılar arasında yeralmıyor. Bunun nedeni, Ukrayna Savaşı nedeniyle Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Putin hakkında çıkardığı yakalama kararı. 

Tartışmalı genişleme

BRICS ülkelerinin genişleme planı, ittifak içindeki ülkeler arasında tartışmalı. Hindistan, Brezilya ve Güneş Afrika genişlemeye etkilerini kaybedecekleri kaygısıyla sıcak bakmıyor. Siyaset bilimci Maihold, bu üç ülkenin, yeni üyelerin yeni sorunları gruba getireceği endişesini taşıdığını belirtiyor. Maihold, “Herkes kendi arkadaşını kulübe getirirse o zaman BRICS içindeki gerginlikler ve heterojen yapı da çok daha büyür” diyor.

Güney Afrika Dışişleri Bakanı Naledi Pandor Nisan ayında yaptığı açıklamada, öncelikle yeni üyelerin alınma kriterlerinin tartışılmak zorunda olduğunu vurgulayarak ülkesinin tavrını ortaya koydu. Siyaset bilimci Maihold bu nedenle BRICS’e yeni katılacak ülkelerin eski ülkelerle aynı hak ve karar yetkilerine sahip olamayacağı bir döngünün ortaya çıkacağını tahmin ediyor.

Yabancı yatırımcılar için cazip

Kendi içlerindeki görüş ayrılıklarına rağmen BRICS bir başarı projesi. BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAT) bu yıl Nisan ayında açıkladığı yatırım raporuna göre BRICS’in dünya ekonomisi üretimindeki payı 2010-2021 yılları arasında yüzde 18’den yüzde 26’ya çıktı.

İki gösterge daha BRICS’in potansiyelini ortaya koyuyor: Yine UNCTAT raporuna göre BRICS’in kendi içindeki ihracatının büyüme rakamları ve BRICS ülkelerindeki doğrudan yabancı yatırım düzeyi, dünya ortalamasının üzerinde.

Beş üyeli BRICS’teki bu büyümede Çin’deki gelişmeler etkili ancak bunun yanı sıra BRICS ülkeleri içindeki ticaretin de etkisi küçümsenemez. Çin Brezilya, Rusya ve Güney Afrika’nın en büyük ticaret partneri. Sadece Hindistan bir istisna teşkil ediyor. Hindistan’ın en büyük ticaret partneri ABD. Çin, ABD’nin ardından ikinci sırada yer alıyor.

Yaptırımlara hayır

Siyaset bilimci Maihold’e göre BRICS ülkelerinin Batı karşıtı tavrı Avrupa’da endişe ile izleniyor. Maihold, “BRICS’in Putin için büyük bir rezonans odası olduğu ve birçok ülke için yaptırımlar ya da yaptırımların sonuçlarından kaçılabilecek bir sığınak olduğu izleniminden vazgeçilemiyor” diyor.

BRICS ülkeleri Moskova’ya karşı alınan yaptırımlara katılmıyor. Çin, Brezilya ve Hindistan bu nedenle halihazırda ucuz Rus petrolünü en fazla satın alan üç ülke. Ucuz petrol haricinde gelişmekte ve kalkınmanın eşiğinde olan ülkeler Ukrayna Savaşı’nın sonuçlarından çok sert biçimde etkilendi.

Moskova’ya doğrudan eleştiri yok

Siyaset bilimci Maihold, “Rusya’nın gıda tedarikini boykot etmemesi konusunda ortak çıkar söz konusu. Aynı şekilde bu durum gübre tedariki için de geçerli” diyor. Bu nedenle Johannesburg’ta dile getirilmeyen bir Rusya gündemi var. Siyaset bilimci Maihold, “Bir yandan yaptırımların sonuçlarından etkilenen BRICS ülkelerindeki durumu yumuşatmak için düzenlemeler bulunması isteniyor, diğer yandan ise taraf tutulmaması ve bu çatışmanın içine daha fazla müdahil olunmaması… İşte bu en zoru” diyor.

Türkiye’nin Johannesburg’taki BRICS zirvesine katılıp katılmayacağı konusunda açıklama yapılmadı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2018 yılında Johannesburg’ta yapılan zirveye katılmıştı.