Rus Petrolüne Alternatif Aranıyor

ENVER ERKAN, TERA YATIRIM BAŞEKONOMİSTİ >> Rus petrolü ve yaptırımlar… Rus petrolüne ambargo olasılığı ile beraber Brent petrolün varil fiyatı 139 doları buldu. Piyasalar büyük bir petrol şokundan endişe ediyorlar ve bu noktada Rus petrolünün ve gazının yokluğu ciddi bir ekonomik şoka da neden olacak bir potansiyel taşıyor. Rus petrolü henüz yaptırıma konu olmasa da, agresyonun devamında ABD’nin lehine çevireceği siyasi dengelerde bu kart da yer alıyor. Ekonomik açıdan bağımlı, Rus tehdidine karşı savunma harcaması yapmak zorunda olan, Rus petrolün bağımlılığından kurtulmak için de Amerika’nın kaynaklarına kayan Avrupa, aslında ABD’nin idealinde olacak bir olguya işaret eder. Avrupa, Yeşil Mutabakatı ilerletmek istiyor ancak enerji otonomisi için ilerleme safhasında fosil yakıt kaynakları hala gerekli. Rusya’nın gelir kaynaklarının kesilmesi, rezervlerine bloke konulması ve kreditörlere tahvil ödemesi yapmaması (belli kreditörlere ruble cinsinden ödenecek) ciddi bir karşı taraf riskine de sahne olacak. Rusya eğer zorlanacaksa, Avrupa da zorlanacaktır.

Stratejik rezervler ve İran… Rusya petrolde %12,3 pay ile en büyük üçüncü üretici ve %11,6 pay ile en büyük ikinci ihracatçıdır.  Uluslararası toplum tarafından halihazırda uygulanan yaptırımlar, özel olarak Rus enerjisini hedef almasa da, tipik alıcıları satın almakta tereddüt etti veya korkuttu. Yani yaptırım olmasa bile piyasadan çekilmeler söz konusu.

Avrupa, Rus gazına olan bağımlılığını vurgularken, ABD müttefikleri olmadan bir yandan Rusya ambargosu uygulama, bir yandan da İran ve Venezuela anlaşmaları ile piyasaya daha çok petrol çekme derdinde. Grafikte İran’ın hali hazırdaki üretimi ve kapasitesi ile Rusya’nın petrol üretiminin karşılaştırmasını görüyorsunuz. İran artırılmış kapasite ile bile Rusya’yı tam anlamıyla ikame etmeyecek. 60 milyon varillik stratejik rezerv pompalamasının da sınırlı etkisi, ihtiyacın belli ölçüde karşılanmasını sağlar, piyasada eskiye göre daha az petrol olmasının önüne geçmeyecektir. Üstelik petrolün fiyatını sadece arz dengesi belirlemeyecek. Nakliye gibi maliyetler, Rusya’dan Avrupa’ya boru hattı transit geçişleri kesintiye uğrayacağından artacaktır. Petrolün limanlarda bekletilmesi de “para” demektir.

Bütün bunlar olurken, 1 Mart Salı günü Shell, Rus firmaları Gazprom ve Salym Petroleum ile bağlarını kopardığı ve Nord Stream 2 gaz boru hattındaki katılımına son verdiği için övüldü. Bu mahkumiyet bir haftadan az sürdü. 4 Mart Cuma günü, Rusya’nın Ural ham petrolü ile uluslararası petrol fiyatları ölçütü olan Brent ham petrolü arasındaki fiyat farkı genişlerken Shell, varil başına 28.50$ gibi rekor bir indirimle 100.000 mt satın aldı. Shell, sıkı bir pazar ve ham petrol tedarik etmek için birkaç alternatifi öne sürerek Rus petrolünü almaya devam edeceğini doğruladı.

Rusya ve İran petrol üretimleri, kapasiteleri… Kaynak: Bloomberg

Sonuç? Şimdiye kadar, petrol ve gaz, Rusya’ya karşı hükümetin yaptırımlarına dahil edilmedi. Bir ambargo arzı daha da sıkılaştıracak, yüksek küresel petrol fiyatlarını daha da yükseltecek ve Rusya’nın zaten hırpalanmış iç ekonomisine ağır bir darbe indirecek. Petrol için negatife dönecek bir pandemi şoku kaynaklı talep eksikliği çeken bir piyasa yok. Aksine, arz eksikliğinde artan talep etkisi var. Ambargo etkisi fiyatların roket formasyonuna geçişine neden olur. Son dönemde doğalgaz ve petrol piyasasındaki endişelerin ciddi belirsizlik ortamında fiyatları nereye kadar çekebileceği bilinmez. Risk priminde kalıcı artış ve küresel ekonomilerin gerilemeye geçmesi, talep olgusunu yumuşatarak fiyatlarda soğumayı aslında yapmalı; ancak arzın sıfırlandığı bir evrende talep eğrisinin şu koşullarda ne kadar geri çekildiğinin bir önemi olmayacaktır. Talebin azalması para eksikliğinden mi, mal eksikliğinden mi kaynaklanıyor? Kesinlikle ikincisi.. Korkulan o ki, bu durum enerjiyle sınırlı değil ve gıdayı da meta grubunu da içine alıyor. Arz, talep eğrisinin önüne geçebilmeli ki, fiyatlar düşebilsin. Belki de 1-2 yıl sonra gelecek bir resesyon bu etkiyi içine alacak.