Kadına yönelik siddetle etkin mücadele için kurumlar arası koordinasyon ve bütçe şart

Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, Heinrich Böll Stiftung Derneği ve Sivil Toplum Kuruluşları İçin Destek’in (TACSO)’un finansal katkısıyla gerçekleştirilen Konferans’ta, Almanya, Avusturya, İsveç, Polonya, Macaristan, İngiltere, Bulgaristan, Polonya, İspanya ve Türkiye’den kadına yönelik şiddet alanında mücadele eden kadın örgütlerinin deneyimleri üzerinden yoğun tartışmalar gerçekleşti. Konferans, kadına yönelik şiddetin yaygınlığını, buna karşı mücadelede bağımsız kadın örgütlenmelerinin varlığını ve kurumlar arası koordinasyonun önemini, Avrupa ve Türkiye örnekleri üzerinden bir kez daha gözler önüne serdi.
Kadına yönelik şiddetle etkin mücadele için bağımsız kadın örgütlerinin ve devlet kurumlarının nasıl bir model içinde birlikte çalışabileceği, kadın örgütlerinin bağımsızlığının önemi, kadına yönelik şiddet alanında bilgi ve deneyimi olan kadın örgütlerini görmezden gelinmesi ya da marjinalize edilmesi, kadına yönelik şiddetle mücadeleye yeterli bütçe ayrılmaması, kamu kurumlarının yetki ve sorumluluklarını yerine getirmiyor olması, var olan yasaların uygulanmaması, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamanın bir devlet politikası haline gelmiyor olması Konferansın öne çıkan tartışma konuları oldu.
Konferansın önemli çıktılarından biri, kadın örgütlerinin biriktirdiği deneyimleri ve yaklaşımları önemseyen devletlerin kadına yönelik şiddetle mücadele daha etkin bir model oluşturabildiği oldu. Viyana modeli de bunun örneklerinden biri.
Viyana Modeli:
Konferansın birinci gününde konuşan, Viyana Aile İçi Şiddete Karşı Müdahale Merkezi’nden Tamar Çıtak, Müdahale Merkezinin öneminin başta devlet tarafından anlaşılmadığını ancak mücadeleleri sonucunda devletin müdahale merkezlerinin önemini kabul etmek zorunda kaldığını paylaştı. Şu anda Avusturya’da 9 müdahale merkezi bulunuyor; bu merkezler bağımsız kadın örgütleri tarafından yürütülüyor ancak masraflarının tamamı devlet tarafından karşılanıyor.
Avusturya’da şiddete maruz kalan bir kadının izlediği süreç ise şöyle:
•    “Polis en geç 48 saat içerisinde Müdahale Merkezine bildiriyor
•    Polisin bildiriminden sonra, Müdahale Merkezi kadınla bire bir iletişime geçiyor ve ihtiyaç duyduğu destekleri sağlıyor. Bu desteklerin sağlanması aşamasında Aile içi şiddete karşı çalışan kurumlar düzenli olarak bir araya geliyor, vaka ile ilgili bilgileri birlikte değerlendiriyor, alınan kararları birlikte uyguluyorlar.
Avusturya modeli üzerinden toplantıda en çok konuşulan konulardan biri de, güvenlik gerekçesi ile adres bilgilerini gizlemek isteyen bir kadının bunu tek bir dilekçe ile yapabiliyor olmasına imkân tanıyan, kurumlar arası koordinasyonun varlığı oldu. Çıtak, adresini gizleyen hiçbir kadının şiddet uygulayan erkek tarafından bulunduğu bir vaka ile karşılaşmadıklarını paylaştı. Türkiye’de gizlilik kararı olduğu halde bulunan çok sayıda örneğin varlığı düşünüldüğünde devletin isterse bu sistemi rahatlıkla hayata geçirebileceği Avusturya modeli üzerinden bir kez daha görüldü.
Hürriyet Acil Yardım Hattı
Türkiye’de, şiddete maruz kalan kadınlara 7/24 psikolojik, hukuki ve sosyal destek veren tek acil yardım hattı olan Hürriyet Acil Yardım Hattı’nın kurucularından Neşe Hacısalihoğlu bu hattın kuruluş amacı , sürecini ve diğer hatlarından farklılıklarını paylaştı. Hürriyet Acil Yardım Hat’ı 31 Ocak 2015 tarihinde bir sivil toplum kuruluşuna devredildi ve ne yazık ki Hat kapanmamış olsa da, kurulan bu model şu anda maddi yetersizliklerden dolayı sürdürülememektedir.
Hattın diğer acil yardım hatlarından farkları ise şunlardı:
•    Şiddet konusunda telefonda psikolojik destek veren ve bir vakayı baştan sona takip eden tek hat olması,
•    Hat görevlilerinin her birinin tüm vakaları bilmesi ve takip etmesini sağlayan bir kayıt ve izleme sistemi olması,
•    Vaka her kurumdan ayrı ayrı takip edildiği için hatalı ya da eksik işlemler belirleniyor ve müdahale için gerekirse ilgili kurumun üst düzey yetkililerinden destek almasıydı.
Devletin, şu anda var olan 183 Sosyal Destek Hattı yerine, sadece şiddete maruz kalan kadınlara destek verecek ve bu alanda uzman kişilerin çalıştığı bir acil yardım hattını kurması gerektiği Hürriyet Acil Yardım Hattı deneyiminin ışığında bir kez daha ortaya çıktı.
Şiddetten uzak yaşamlar kurmak
İsveç Ulusal Kadın Sığınakları Organizasyonu’ndan( Roks) Zozan İnci, hakim düşüncenin aksine kadına yönelik şiddetin İsveç’te de yaygın bir toplumsal sorun olduğunu paylaştı. İnci’nin paylaştığı, İsveç Ulusal Suç Önleme Konseyi’nin (Swedish National Council for Prime Prevention) 2013 yılı rakamlarına göre, İsveç’te 20 dakikada bir, bir kadın şiddete maruz kalıyor, her gün 100 kadın tecavüze maruz kalıyor, tecavüzlerin ise sadece %23 kayıt altına alınabiliyor. İsveç, Dünya Ekonomik Forumun’un 2015 Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu’na göre, toplumsal cinsiyet eşitliğinde Dünya genelinde dördüncü sırada yer alıyor.
Kadına yönelik şiddetin faillerinin neredeyse tamamının erkekler olması da ülke deneyimlerinde ortak olan noktalardan bir diğeri oldu. Avusturya’da, kadınlara şiddet uygulayanlar %92’si erkek, İsveç’te ise, kadınlara cinsel şiddet uygulayanların %98’i erkek.
Mor Çatı psikologlarından Feride Güneri, şiddet uygulayan erkeklerin ne tür yöntemlerle şiddeti sürdürülebilir kıldıklarını ve kadınların şiddet yaşantısından çıkabilmek için neler yapabileceklerini paylaştı. Güneri, “Şiddet bir davranış değil bir düşünce biçimidir. Şiddeti ancak uygulayan durdurabilir çünkü şiddet bilinçli bir tercihti, çok söylendiği gibi şiddettin nedeni, bunalım, alkol yada ruhsal bozukluklar değildir. Bu yüzden sizi, şiddetin içinde tutabilmek için çeşitli taktikler uygularlar. Bu taktikleri görebilmek, şiddet yaşantısından çıkabilmek için önemlidir” dedi.
Hilary Abrahams ise, şiddetin kadınların güven duygusunu sarsıcı etkilerini ve kadınların şiddet yaşantısından çıkabilmek için ne tür desteklere ihtiyaç duyduklarını paylaştı. Abrahams’a göre, kadınlar şiddetten yaşantısından çıkabilmek için öncelikle güvenli ve uygun bir kalacak yere, duygusal desteğe ve yakın ilişkilere ihtiyaç duyuyorlar.
Türkiye’de Durum Nasıl?
Konferansta Türkiye kadına yönelik şiddetle mücadele yasalarını neler olduğu, uygulamada yaşanan sorunları ve kadına yönelik şiddetle mücadele olanaklarının neler olduğunu EŞİTİZ ve Mor Çatı’dan konuşmacılar aktardı.
Mor Çatı’dan Açelya Uçan, yasaların kağıt üzerinde kaldığını, uygulanmadığını ve şiddete maruz kalan kadınların kurumlara başvurduklarında kötü muameleye maruz kaldıklarını, bu muamelelerin de kadınların bir daha o kuruma başvurmalarını engellediğini paylaştı. Uçan’ın aktardığı deneyimlerden bazıları şöyle:
“Kendisini öldürmekle tehdit eden babasını şikâyet ettiğinde kolluk görevlisi, ‘ben de çocuğuma seni öldürürüm diyorum ama öldürmüyorum, baban gelsin elini öp barışın’ yanıtını vermiştir”
“Babası tarafından cinsel istismara uğrayan bir kız çocuğu, annesiyle beraber karakola giderek şikâyetçi olduğunda polis memuru çocuğa, ‘Babanı affeder misin? Uzlaşmak istemez misin? Sonuçta babandır. Yırtılma yok, zorlama yok, zor kanıtlarsın’ diyerek çocuğun cesaretini kırmaya çalışmıştır.”
Mor Çatı avukatlarından Perihan Meşeli de, kadınların sıklıkla maruz kaldığı ısrarlı takibin, birçok ülkede ayrı bir suç tanımına girmesine karşın Türkiye’de hala bir suç olarak tanımlanmamasını eleştirdi:
“Israrlı takip 6284 Sayılı Kanun’da ve Türkiye’nin ilk imzacısı olduğu İstanbul Sözleşmesi’nde kadınların karşılaştığı şiddet türlerinden biri olarak tanımlanmasına rağmen TCK’da ayrı bir suç olarak tanımlanmamaktadır. Bu durum yasaların oluşturulmasında ve imzacısı olunup uygulanmasına dair vaatler verilmesindeki ciddiyetsizliği, çelişkiyi ve altyapısızlığı bir kez daha göstermektedir. İç hukuktaki bu uyuşmazlık, ısrarlı takibin suç olarak tanımlanmayışı, cezasızlıklara neden olmaktadır.”
Eşitlik İzleme Derneği’nden (EŞİTİZ) avukat Hülya Gülbahar ise Türkiye’de devletin kadına yönelik şiddetle mücadele söz konusu olunca hiçbir zaman ve parası olmadığını söyledi. Kadına yönelik şiddetle mücadele için devletin buna bütçe ayırması gerektiğinin altını çizdi. Gülbahar ayrıca, “hükumetin kadınlar üzerinde kurduğu baskıya ve sürekli kadın hareketini marjinalize etme çabalarına karşın geçen yıl 8 Mart’ta Hürriyet Gazetesi’nde yayınlanan bir araştırmaya göre kadınların %86’sı kadın örgütlerine güveniyor; dolayısıyla umut var, örgütlenmek isteyen kadınlara ulaşmanın yollarını aramalıyız” dedi.
Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddete Karşı Uzmanlar Komitesi’nden (GREVIO) Biljana Brankoviç de İstanbul Sözleşmesi’nin tüm dünyadaki feminist hareketin kullanabileceği bir mücadele aracı olduğunu, söyledi.
Şiddete maruz kalan kadınlara sunulacak desteklerde dayanışma merkezi, sığınak ve acil yardım hattının birlikte koordineli çalışabildiği ve bağımsız kadın örgütlerinin de içinde olduğu bir modelin olması gerektiği tüm ülke deneyimlerinden ortaya çıkan önemli sonuçlardan biri oldu.