Kekik, dağdan bahçeye indi

İDRİZ ÇOKAL>> TÜRKİYE endemik bitki türleri açısından dünyanın en zengin ülkelerinden biri. Endemik, bilindiği gibi yöreye özgü, sadece o coğrafyada ve iklimde yetişebilen bitki anlamına geliyor. Türkiye’de yetişen yaklaşık 10 bin bitki çeşidinin 3 binin bu kapsama girdiği tahmin ediliyor. Buna karşılık toplanabilen, ekimi yapılabilen yaklaşık 400 bitki çeşidimiz bulunuyor. Endemik bitkilerle ilgili olarak geçtiğimiz yıllarda çok detaylı bir dosya yayınlamıştık. Bu bitkilerden özellikle kekikte ciddi bir hareketliliğin olduğunu gördük. Ağırlıklı olarak dağlardan toplanan kekik için son birkaç yıldır büyük bahçeler kuruluyor. Bu nedenle de kekik konusunu masaya yatıralım istedik.

Kekik Türkiye’nin her bölgesinde yetişebilen bir bitki türü. Ağırlıklı olarak dağlarda doğal ortamında toplanan kekikler son yıllarda bahçelere indi. Kekik yetiştirilen büyük bahçeler kurulmaya başladı. Manisa, Muğla, Isparta, Uşak’ta bahçeler kurulsa da bu işte en kayda değer sıçramayı Denizli yapmış durumda. Denizli yıllık 11 bin tonluk üretimle tek başına toplam üretimin yüzde 60’ını yapar hale gelmiş bulunuyor.

TÜTÜNDEKİ KAYBIN TELAFİSİ

Denizli ve çevresindeki illerde kekik yatırımlarının temelinde tütün ekiminde yaşanan dönüşüm yatıyor. 1997 yılında başlayan tütün krizi çiftçiyi alternatif ürünlere yöneltti. Tütünde kota ve Tekel’in tütün alımlarını minimum seviyeye indirmesiyle tütün üreten çiftçiler alternatif ürünlere yöneldi. Sulu tarıma uygun araziye sahip bölgeler alternatif bulmakta zorlanmazken, kırsal bölgeler su istemeyen kekiğe yöneldi.

Denizli Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Denizli İl Müdürlüğü uzmanları kekikle ilgili çalışmalara 1995 yılında başlamış. Bu çalışmaların içinde yer alan uzmanlardan biri olan Ziraat Mühendisi Nejdet Demir, “1995 yılında çalışmalara başladık. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nden getirilen tohumlarla ilk olarak 10 dekar alanda deneme üretimleri yaptık. Başarılı sonuç elde edilince merkeze bağlı köylerde çiftçilere önerdik. Tütün ekimi yapan bölgeler bu ürüne rağbet gösterdi. Özellikle 2000 yılından sonra tütünde yaşanan kısıtlamalar, üreticinin alternatif ürün yetiştiriciliği konusunda zorunlu olarak ikna olmasına yol açtı. Tütündeki kayıp bir ölçüde kekikle giderildi. Bugün 85 bin dekar alanda kekik üretiliyor. Üretimin büyük kısmı da merkeze bağlı Gözler, Uzunpınar ve Eymir kasabalarında yapılıyor” diyor. Nejdet Demir, bu yıl ekim alanlarının 90 bin dekar alanın üzerine çıkacağını söylüyor.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Sezgin Kutlu ise, Denizli’nin dünya kekik üretim merkezi olduğunu söylüyor. Kutlu, Denizli’de üretilen kekiğin ihracatından yaklaşık 25 milyon dolar gelir elde edildiğini, 2013 yılında bu rakamın 30 milyon doların üzerine çıkmasını beklediklerini söylüyor. Kutlu, son yıllarda alternatif tıp uygulamaları sayesinde kullanım alanının yaygınlaşmasıyla kekiğe olan talebin artığına işaret ederek, bu artışın kekiği ekonomik değeri giderek yükselen bir ürün haline getirdiğini dile getiriyor. Kutlu, Denizli’deki kekik üretimiyle ilgili olarak şu bilgileri veriyor:

“Denizli’de bu yıl 85 bin dekar alanda kekik yetiştiriciliği yapılıyor. Bu alan Türkiye’deki toplam ekim alanının yüzde 86’sı civarında. Türkiye’de bu yıl kekik üretiminin 15 bin ton civarında olacağı tahmin ediliyor. Denizli, 11 bin tonluk üretimiyle açık ara lider durumunda. İlimizde kekik tarlada yetiştirilip, işleniyor. Gözler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, bakanlığımızın ve Denizli İl Özel İdaresinin destekleriyle 2003 yılında kekik işleme tesisi kuruldu. Tesiste hem baharatlık, hem de kekik suyu ve yağı üretiliyor.”

Denizli’de üretilen kekiğin yüzde 80’i ihraç ediliyor. ABD başta olmak üzere, Almanya, Hindistan, İtalya, İngiltere, İsveç, Rusya, Hollanda, Avustralya, Macaristan, Kanada, Polonya ve Japonya gibi birçok ülkede Denizli kekiği tercih ediliyor.

İHRACATÇI ÜRETİCİYİ UYARIYOR

Ege Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Nurettin Tarakçıoğlu ise kekik konusunda yapılan yanlışlıklara dikkat çekiyor. Kekik üretiminin yeni bölgelere de kaymasını istediklerini söyleyen Tarakçıoğlu, “Kekik üretimi özellikle toprak kalitesinin çok yüksek olmadığı ve suyun kısıtlı olduğu tarım arazileri için çok uygundur. Bir kez dikim yapılarak birkaç yıl boyunca yılda iki kez ürün almak mümkün. Fiyat olarak piyasa son iki üç yıldır üreticinin yüzünü güldüren seviyelerde oluşuyor. Kekik üretiminde fırsat var. Kekik üretimine giren üretici zararlı çıkmaz. Özellikle sulu tarım yapamayan bölgeler için ciddi fırsat kapısı” diyor. Tarakçıoğlu’nun kekik üreticilerine yönelik bazı uyarıları da var.

İhracatçı firmalarla, üreticilerin arasında bir alıcı-satıcı ilişkisinden ziyade iş ortağı ilişkisi sağlamak istediklerini söyleyen Tarakçıoğlu, hedeflerinin kazan-kazan ilişkisi kurmak olduğunu belirtiyor. Her iki tarafın hakkının korunduğu, kaliteli ve kalitesiz ürünlerin ayrı kefelere konulduğu bir sistemle üretimde sürekliliğin ve istikrarın sağlanmasının amaçlandığını söyleyen Tarakçıoğlu sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Bu güzel ürün üç beş kuruş fazla kazanmak uğruna feda edilmemeli. Ot ilacı kullanımında yanlış uygulamalar, bir gıda ürünü olarak tüketildiğini unutarak kirli ortamlarda işlenmesi, çöpünden arındırılmasında gerekli özenin gösterilmemesi, temiz olmayan ambalajlarda taşınması türü uygulamalar çözüm geliştirmemiz gereken ana konular. İşletmeler bu yıl geçen yıllara oranla daha fazla oranda çöp temizlemek için çaba sarf etti ama ne yazık ki çoğu bunda başarılı olamadı. Üreticiler özellikle hasat döneminde patozdan uzak durmalı. Patoz makinesiyle yapılan hasatlarda çöp miktarı yüksek oluyor. Elle yapılan hasatı tavsiye ediyoruz. İki tarafın menfaati bunu gerektiriyor. Kekiğin iyi bir pazarı var. Bu pazarlarda kendi ayağımıza kurşun sıkmamalıyız”

KEKİĞİN KRALI KÜTAŞ

Kekik piyasasının lideri konumunda olan İzmir Merkezli Kütaş, aynı zamanda üretici bir firma. Kütaş kekik konusunda en fazla çaba gösteren şirketlerin başında geliyor. Şirketin sahibi Gürel Ailesi aynı zamanda yılların yaprak tütün ihracatçısı. Dolayısıyla tütün bölgelerini avucunun içi gibi biliyorlar. Aile Manisa’nın tütün ekilen bölgelerinde 3 bin dekar alanda kekik bahçesi kurarak bu alanda öncülük yaptı.

Kütaş Yönetim Kurulu Başkanı İlhan Gürel de kekik üreticilerine özellikle tarımsal ilaç kullanımının çok önemli olduğunu hatırlatıyor ve bir de örnek veriyor: “İhracat yaparken çok titiz analizler yaparak kekiği ihraç ediyoruz. Bunca titizliğimize rağmen, Japonya’dan 0,0001 oranında zirai ilaç kalıntısı olduğu gerekçesiyle bir parti ürün geri gönderildi. Geri gelen ürünler ihraç pazarlarında Türkiye’nin itibarını kaybetmesine yol açtı. Türkiye’den ihraç edilen ürünlerde zirai ilaç kalıntısı çıkması, hammadde fiyatlarının yükselmesi Fas, Peru, Şili, Meksika’nın ekmeğine yağ sürüyor. Buna fırsat verilmemeli” diyor.

Maliyeti çok düşük, kazancı bol

Kekik, kıraç tarım arazilerine sahip çiftçinin yüzünü güldüren bir bitki. Ekim tarzı olarak tütüne benziyor. Kekiğin tohumlarından öncelikle fideler elde ediliyor. Fideler nisan ve mayıs aylarında tütün dikme makineleriyle tarlalara ekiliyor. Hasadı ise haziran sonu temmuz başında yapılıyor. Sulama gerektirmiyor. Dolayısıyla tarla çiftçinin ise çok cüzi bir miktar tohum parası ve işçilik maliyeti dışında bir gideriniz bulunmuyor. Tohumu bir defa tarlaya ektikten sonra altı yıl boyunca aynı bitkinin hasadını yapıyorsunuz. Otla mücadelenin ilaçla değil çapalamayla yapılması tavsiye ediliyor. Böylece kalıntı sorunu da yaşanmamış oluyor.

Bir dekardaki kazanca gelince… Dekardan 200 kilogram ürün alınıyor. Şu sıralar ürünün kilogram fiyatı 5 TL’nin üzerinde. Basit bir hesapla dekardan bin TL gelir elde ediliyor. 30 dekarla bu işe giren bir çiftçinin yıllık geliri 30 bin TL seviyesinde oluyor. Susuz tarım yapılan bölgelerde hiçbir ürün bu kadar gelir getirmediği için kekik, böylesi bölgeler açısından ciddi bir fırsat kapısı olarak karşımıza çıkıyor.

Yıllara göre kekik ihracatı (Milyon dolar)

2002 13.9

2003 14.8

2004 17.4

2005 18.3

2006 23.5

2007 41.1

2008 44.8

2009 29.1

2010 28.9

2011 30.9

2012 40.5

Kaynak: Ege İhracatçı Birlikleri

Kekik nerelerde kullanılır?

Kekik, genelde baharat olarak kullanılır. Et yemeklerinin vazgeçilmez baharatıdır. Ayrıca zeytinyağlı kekik ve kekik sosları kahvaltıda ve salatalarda bol miktarda tüketilir. Kekik çayı da son yıllarda sağlıklı beslenme uzmanlarının tavsiyeleriyle sıkça tercih edilir oldu. Kekik suyu, mide rahatsızlıklarında, sindirimi kolaylaştırmak için kullanılıyor. Kekiğin kullanım alanları bunlarla da sınırlı değil. Kekik yağı ilaç ve kozmetik sanayinin de hammaddesi.

Para Dergisi