Zeytinci bu rekora sevinmeyecek

İDRİZ ÇOKAL>> Türkiye’nin dağı taşı zeytin ağacı oldu. Son 6 yılda 60 milyon yeni ağaç dikildi. Bu ağaçlar meyve vermeye başladıkça rekolte artıyor. Halen Türkiye genelindeki zeytin ağacı sayısı yaklaşık 180 milyon.

Geçen sezon 220 bin ton zeytinyağı, 450 bin ton da sofralık zeytin üretildi. 1 kilo zeytinyağı ortalama 4 kilo zeytinden çıkıyor. Bu hesapla geçen yılki rekoltenin 1.3 milyon ton civarında oluştuğu tahmin ediliyor. Bu üretimle İspanya ve İtalya?nın ardından dünya üçüncüsüyüz. Yeni dikilen ağaçların tamamı meyve vermeye başladığında dünya lideri olmamız işten bile olmayacak. 2023 yılı projeksiyonlarında zeytinyağı üretimi 600-650 bin, sofralık zeytin üretimi de 550 bin ton olarak öngörülüyor. Ancak sektör temsilcileri bu hedefe 2017 yılında ulaşılmasını bekliyor.

Henüz yeni sezon rekolte tahminleri için erken. Önümüzde uzun bir yaz var. Aşırı, kavurucu bir sıcak, afet boyutunda dolu gibi mevsimsel engeller çıkmazsa bu yıl zeytin rekoltesinde rekor bekleniyor. Bursa?dan Hatay?a bütün zeytin üretim merkezlerinde iyimser bir beklenti hakim.

Fiyatlar da iyi olursa çiftçinin yüzü gülecek gibi. Üreticiden standart sofralık zeytinin kilosu geçen sezon 60 kuruş ile 2 TL arasında alıcı bulmuştu. Yağlık zeytinin kilosu 40-50 kuruşa satılmış, zeytinyağının üretici çıkış fiyatı ise 5-6 TL arasında oluşmuştu.

İSPANYOLLAR FİYAT KIRIYOR

Ancak bu yıl fiyatlar iki taraftan baskı altında kalacak: Yüksek rekolte ve ihracat pazarlarındaki yoğun rekabet… Ekonomileri sarsılan İspanya, Yunanistan ve İtalya?nın uluslararası piyasalarda aşırı fiyat rekabeti yarattığı belirtiliyor. Öyle ki İspanya zeytinyağının kilosunu 1.7 euro?ya kadar düşürmüş. Bu fiyatlarla bizim ihracatçıların uluslararası pazarlarda fiyat tutturması zor görünüyor.

Zeytinyağında yıllık ihracatımız 180 milyon dolar civarında. Bir iki yıldır gerileme var. TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) Başkanvekili ve Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Başkanı Ali Nedim Güreli, rekolte tahmini için henüz çok erken olmasına rağmen iyi bir yıl bekliyor:

?Zeytin ve zeytinyağında üçüncü ve dördüncülük arasında gidip geliyoruz. Zeytin üreticisi üç ülkede kriz var. İspanya, Yunanistan ve İtalya piyasada inanılmaz fiyat rekabeti yapıyor. İspanya?nın tarım sisteminde ciddi sıkıntılar söz konusu. Türkiye?nin üretim anlamında bir sıkıntısı yok. Ancak fiyat belirleyemiyoruz. 180 milyon zeytin ağacının ağaçların hepsi meyve vermeye başladığında dünyanın iki numaralı üreticisi olacağız. Böylece fiyat belirleme gücünü İspanya?nın elinden alabiliriz.?

AYVALIK YAĞIŞTAN ETKİLENMİŞ

Zeytin çok geniş bir coğrafyada yetişiyor. Ancak Balıkesir?de Ayvalık, Bursa?da da Gemlik marka olmaya başarmış iki bölgemiz. Ayvalık Ticaret Odası Başkanı Rahmi Gencer, Ayvalık?ta bu yıl yağışlar nedeniyle rekolte kaybı bekliyor:

?Bu yıl aslında var yılıydı. Hatta rekor bekliyorduk. Ancak çiçek dönemindeki aşırı yağışlar zeytine zarar verdi. Buna rağmen geçen yılın üzerinde bir rekolte bekliyoruz. Halen fiyatlar düşük seyrediyor. Bu da üreticiyi üzüyor. Şu anda sızma zeytinyağı 5-6, rafine zeytinyağı 4 TL seviyelerinde. Ayvalık zeytinleri makineli tarıma uygun değil. Elle toplanıyor. Bu yüzden maliyeti yüksek. Zeytinyağı fiyatları son 5 yıldır aynı yerlerde dolaşıyor. Buna karşılık maliyetlerimiz katlanıyor. Üretici para kazanmaktan giderek uzaklaşıyor.?

MUT?TAN ALIP GEMLİK DİYE SATIYORLAR

Son yıllarda zeytinciliğin hızla geliştiği illerin başında Mersin geliyor. Özellikle Mut ilçesi adeta zeytinin yeni merkezi haline gelmiş. 12 milyon zeytin ağacına ulaşılmış. Bu ağaçların büyük bölümü son 8 yılda dikilmiş. Mut Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Fevzi Ata, ilçede ağırlıklı olarak sofralık zeytin üretildiğini belirterek, ?Yağlık zeytinimizin asit oranı yüzde 1?i geçmez. Hem sofralık hem de yağlık zeytinde kaliteli bir üretim söz konusu. Biz henüz zeytinde marka olamadık. Egeli arkadaşlar bizden alıp Gemlik, Edremit diye satıyor. Bundan böyle biz de zeytinimizi tanıtmak için çalışmalar yapacağız. Bütün dünyaya Mut zeytinini duyuracağız? diyor.

Fevzi Ata da düşük fiyattan şikayetçi. 80 kuruşluk zeytinin sadece toplama maliyetinin 30 kuruş olduğuna dikkat çekiyor ve üreticinin bu koşullarda para kazanamayacağını vurguluyor.

İHRACATÇININ ELİ GÜÇLENECEK

İlginçtir, zeytin ağacı sayısında liderlik şu anda tütünüyle meşhur Akhisar?ın elinde bulunuyor. Bu ilçede halen 13 milyon üzerinde zeytin ağacı var. Haliyle üreticilerin çoğu da Akhisar?da. Bölgede 100?ün üzerinde zeytin ve zeytinyağı tesisi bulunuyor. Bu tesislerden biri de peynirleriyle ünlü Kaanlar Gıda?ya ait. 2000 yılından bu yana zeytin işinde de var olan Kaanlar, iki yıl önce Gemlik?teki zeytin işleme fabrikasını Akhisar?a taşımış. Kaanlar Zeytincilik Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Kaan, rekolte tahminleri için temmuz sonundan itibaren bütün bölgeleri karış karış dolaşacaklarını söylüyor. Kaan?ın ilk izlenimleri ise olumlu.

Türkiye Zeytin Dostu Derneği Başkanı Metin Ölken de bu yıl için iyimser bir tablo çiziyor. Geçen sezonun da üretim açısından iyi geçtiğini belirten Ölken, ihracat açısındansa pek umutlu konuşmuyor:

?Geçen sezon 220 bin ton zeytinyağı, 450 bin ton da sofralık zeytin üretilmiş. Buna karşılık 10 bin ton yağ ihraç edebilmişiz. Bu çok küçük bir oran. Bilimsel veriler ve iklim koşulları bu yıl da iyi bir sezona işaret ediyor. Olağandışı bir durum olmazsa rekolte yüksek çıkacaktır. Ancak üretim artışı stokları da beraberinde getirecektir. Bu da ihracatçı lehine bir piyasa oluşturabilir. Piyasada mal fazla olunca fiyatlar düşeceği için ihracatçının uluslararası piyasalardaki eli güçlenecektir. Tabii bu durum üreticinin aleyhine olacaktır. O zaman da üreticinin primlerle desteklenmesi gündeme gelebilir.?

Tariş Zeytin Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Cahit Çetin: ?İthalat lobisinin inadı kırılamıyor?

Tarım Bakanlığı?nın yürüttüğü politikalarla, ücretsiz fidan dağıtımı, tesis yatırımlarına yüzde 50 hibe gibi desteklerle birçok alanda yeni zeytin plantasyonları yaratıldı. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı?nın 2023 yılı hedefi olarak ortaya koyduğu 700 bin ton zeytinyağı üretimine paralel yürütülen yatırımlarla her yıl zeytin ve zeytinyağı üretiminin periyodik olarak artacağını söylemek mümkün. Ancak bu hedefe giden yolda üretimin sekteye uğramaması, çiftçinin umudunun kırılmaması gerekiyor. Çünkü bu hedefleri gerçekleştirecek olan üreticidir.

Bir yandan da üretim artırmaya yönelik politikaları destekleyecek uygulama ve araçların da devreye alınması gerekiyor. Türkiye 700 bin ton üretim hedefine ulaştığında ortaya çıkabilecek sorunlar bugünden görülerek önlem alınmalı. Bizce üretim hedefinin önündeki en büyük engel ve çiftçinin umudunun kırılmasına yol açabilecek en önemli olumsuzluk ithalat lobisi. Artan zeytin ve zeytinyağı üretimine rağmen hala DİR (dahilde işleme rejimi) kapsamında ithalat talepleri sürüyor. DİR talepleri yoluyla üretici ve fiyat üzerinde psikolojik baskı oluşturuluyor.

Zeytinin kilosu 15 TL?ye nasıl ulaşıyor?

180-200 kalibre diye tabir edilen en kaliteli zeytinin kilosu marketlerde 15 TL?den satılıyor. Sofralık tüketim için ayrılan bu iri ve etli zeytinler çiftçiden 4 TL?ye alınıp 8 ay kaplarda bekletiliyor. Bu dönemde yüzde 20?den fazla ürün kaybı yaşandığı için fiyat 6 TL?ye çıkıyor. Tabii aynı dönemde imalatçının bazı masrafları oluyor. Bu da yaklaşık 3 TL?yi buluyor. Maliyet de otomatik olarak 8 TL?ye ulaşıyor. Toptancı bu fiyattan aldığı zeytin için yüzde 10 lojistik, yüzde da 10 kar oranı eklediğinde fiyat 12 TL?ye çıkıyor. Perakende satıcı da raf fiyatı ve karını eklediğinde 15 TL?ye ulaşılmış oluyor.

Zeytinyağında ise bekleme süresi ve fire söz konusu değil. Sofralığa uygun olmayan zeytinler yağlığa ayrılıyor. Bu yüzden zeytinyağının fiyatı zeytinden daha ucuz olabiliyor.

Dönüm başına maliyet 200 TL 120 TL?sini devlet karşılıyor

Zeytin bahçesi kurmanın maliyeti oldukça düşük. Dekar (dönüm) başına 25 zeytin fidanı dikilebiliyor. Bu hesapla tanesi 4 TL?den dekar başına fidan maliyeti 100 TL. Sulama sistemi kurulumu, yıllık bakım ve ilaç maliyetleri de 100 TL?yi geçmiyor. Bu noktada devletin zeytin bahçesi için dekar başına 120 TL destek verdiğini belirtelim.

İşin uzmanları, zeytincilik yapacaklara en az 50-100 dekar arasında bir ölçekle başlamalarını tavsiye ediyor. Aksi takdirde para kazanmanın zor olduğu belirtiliyor. Tabii zeytinde hasat yapabilmek için 5 yaşına kadar beklemek gerektiğini de hatırlatalım. Hatta ağaçların verimli hale gelmesi 10 yılı bile aşabiliyor. Bu yüzde zeytin yatırımcısının biraz sabırlı olması gerekiyor.

Bölgelere göre zeytin çeşitleri

Marmara

Gemlik: Orijini Kocaeli?nin Gemlik ilçesi. Mudanya, Gemlik, Orhangazi ve İznik?te yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 29.98.

Edincik su: Orijini Balıkesir?in Edincik ilçesi. Bandırma ve Erdek?te yaygın olarak yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 16.71.

Karamürsel su: İzmit Karamürsel?de yoğun olarak yetiştirilen iri salamuralık yeşil zeytin. Yağ oranı yüzde 18.60.

Samanlı: İznik ve Karamürsel?de yaygın olarak yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 20.77.

Ege

Memecik: Orijini Muğla. Ege bölgesinde yetiştirilen en yaygın zeytin türü. Büyük ve Küçük Menderes vadilerinde, Bayındır, Aydın civarı, Milas?ta yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 22-24.

Ayvalık yağlık: Orijini Edremit. Ayvalık, Edremit, Burhaniye ve Havran ilçelerindeki zeytinliklerin tamamında bu tür var. Yağ oranı yüzde 24.72.

Memeli: Menemen, Emiralem, Kemalpaşa ve Turgutlu?da yaygın olarak üretiliyor. Yağ oranı yüzde 20.

İzmir sofralık: İzmir ve Menemen?de yaygın olarak yetiştiriliyor. Yağ onanı yüzde 19.

Çilli: Bornova, Torbalı ve Kemalpaşa?da yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 20.

Erkence: Çeşme ve Karaburun tarafında yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 22.

Çakır: İzmir civarının yağlık çeşidi. Yağ oranı 22.4.

Güneydoğu Anadolu

Halhalı: Güneydoğu?da yetiştirilen en yaygın zeytin türü. Yağ oranı 30?un üzerinde.

Kilis yağlık: Kilis?te yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 27-35.

Kan çelebi: Güneydoğu?de yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 15-16.

Kalembezi: Nizip?te yaygın. Yağ oranı yüzde 15.

Çelep: Halfeti?de yaygın. Yağ oranı yüzde 25-33.

Nizip yağlık: Nizip?te ve Güneydoğu?da yaygın. Yağ oranı yüzde 25-33.

Fırat zeytin: Güneydoğu?da yetiştiriliyor. Yağ oranı yüzde 25.

Akdeniz

Yağ ulağı ve sarı ulak: Yağlık zeytin çeşitleri.

Tavşan yüreği ve toprak ulak: Salamuralık zeytin türü. Yağ oranı yüzde 20.20.

Karadeniz

Otur, satı, tavlı satı, butko, görvele, Trabzon (Akçaabat), isrongil, züraliye, marendi, marentilli, pastos ince yağlık zeytin türleri yetiştiriliyor.

(Para Dergisi)