Risk değerlendirmesinde yapılan ortak hatalar

Altan ÇETİNKAL

MESS İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı >>

Önleme prensibi, Avrupa Birliği’nin iş sağlığı ve güvenliği konusuna yaklaşımının temelini oluşturmaktadır. Risk değerlendimesi de bu yaklaşımda önemli bir yere sahiptir. Bu kapsamda risk değerlendirmesinin iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi sürecinde üstlendiği rol, 89/391 sayılı Çerçeve Direktifte şöyle tanımlanmıştır: “İşyerinde var olan tehlikeli durumlardan kaynaklanan ve çalışanın sağlık ve güvenliğini tehdit eden riskin değerlendirilmesi işlemi.” Burada amaç, çalışanların sağlık ve güvenliğini güvence altına alan etkin önlemelerin uygulanmasını sağlamaktır.

Risk değerlendirmesi uygulamasında, her tür işletmede ortak bir takım hatalar yapılmaktadır. İşte bu nedenden yola çıkarak, Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA) tarafından uygulamada yapılan hatalar ve çözüm önerileri ele alındı. Süreç esnasına en sık karşılaşılan hatalardan bazıları genellikle gerçekleşme sırasına göre değerlendirildi.

Muhtemel risk kategorilerinin göz ardı edilmesi

Çalışma hayatında işin tasarlanması, organize edilmesi, yürütümü ve yönetiminin yanı sıra yapılan işin ekonomik ve sosyal boyutuyla ilgili birçok risk bulunmaktadır. Bunlar risk değerlendirmesinin birinci basamağında kapsamlı şekilde değerlendirilmelidir. Burada, bir takım risk kategorilerinin değerlendirme sürecinde göz önünde bulundurulmaması ya da analizin bir yönü ile ilgilenirken diğer yönünün göz ardı edilmesi sık yapılan hatalardandır. Bu gibi durumların önüne geçebilmek amacıyla, OSHA tarafından süreçte HEEPO görüşünün kullanılabileceği belirtilmektedir.

Risk değerlendirilmesinde ya da bir olay veya kazanın analizinde kullanılan HEEPO (Human, Equipment, Environment, Porduct and Organization); insan, ekipman, çevre, ürün ve organizasyon kelimelerine karşılık gelir. Kazaların nedenleri, genel olarak farklı alan ve risk kategorilerine göre sınıflandırılabilir. Burada HEEPO, değerlendirme sürecinde tüm risk kategorilerinin ele alınmasını sağlamada ve bir yönde gereğinden fazla yoğunlaşmanın önüne geçilmesinde yardımcı olabilmektedir.

Risk değerlendirmesi sürecinde tehlikeleri belirlerken, işin yürütümüyle ilgili olarak çalışma talimatları önemli bir veri kaynağıdır. Bu noktada sık yapılan hatalardan biri de yalnızca çalışma talimatlarına bakılması ve çalışanların sürece dahil edilmemesidir. Ancak, gerçekte uygulama, sürecin rehberlerde tanımlandığından farklı olabilmektedir. Bu nedenle, işyerindeki proseslerde gerçekte nelerin olduğuna bakmak gerekir. Genel olarak deneyimli çalışanlar, üretim sürecini en iyi bilenlerdir. Bu nedenle çalışanların katılımını sağlamak önemlidir.

Kontrol listeleri, tehlikelerin ve potansiyel korunma önlemlerinin belirlenmesinde kullanılan yardımcı bir araçtır. Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmesinde sadece ilk adım olan kontrol listelerinde, karmaşık risklerin değerlendirilmesinde daha ileri bilgiye ihtiyaç duyulabilmektedir. Pratikte sıkça kullanılan bu yöntemin uygulanmasında yapılan önemli bir hata, kontrol listelerinin katı bir şekilde uygulanmasıdır.

Tehlike kavramı, kontrol listesinde belirtilen çeşitli tehlikelerin yanında, çalışma esnasında çalışanların birbiriyle olan etkileşimi de göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. Etkileşim miktarı ve yoğunluğu risk seviyesini etkileyecektir.

Önemsiz olduğu düşünülse ya da tüm koruyucu tedbirler alınmış olsa da bütün potansiyel tehlike kaynakları kayıt altına alınmalıdır. İşyeri ile ilgili bilgi toplamak sürece yardımcı olacaktır. bu bilgiler, işyeri şartları ve yürütülen faaliyetlerin işletmenin bölümleri arasında farklılık gösterebileceği prensibi üzerine kurulmalıdır. Bu süreçteki eksiklikler, risk değerlendirmesinin doğruluğunu ve kalitesini etkileyebilir. Bilgi toplama sürecinde yapılan en yaygın hatalardan biri de bakım veya temizlik işleri gibi ikincil işlerin sürece dahil edilmemesidir. Bu tür işlerde ciddi yaralanmalı kazalar meydana gelebilir.

Risk değerlendirmesi sürecinde bir tehlikenin yol açabileceği zararın olasılığı ve ciddiyeti göz önünde bulundurularak risk tahmini yapılmaktadır. Risk tahmininde yapılan en önemli hatalardan biri; etki, maruziyet sıklığı ve olasılık tahmini sırasında bir olaydan diğerine geçilmesidir. Değerlendirmeyi yapan kişinin değerlendirme sürecinde bir olaya bağlı kalması önemlidir. Çünkü farklı olaylar farklı sonuçlar verebilecektir.

Örneğin, birinci olayda sadece üretim alanında çalışırken ağır yükler kaldıran bir çalışanı ele alalım. İkinci olayın ise, üretim alanlarının dışında da ağır yükler kaldıran bir çalışanı kapsadığını varsayalım. Her iki olayda da çalışanların kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına yakalanma olasılığı vardır.

Görüldüğü üzere maruziyet sıklığı ikinci olay için daha yüksektir. Bu nedenle değerlendirmeyi yapan kişi, gerçek duruma bağlı olarak gerek maruziyet gerekse olasılığı tayin etmek için tutarlı bir olay seçmelidir.

Önleyici ve koruyucu tedbirler alınırken genel önleme prensipleri takip edilmelidir. Buna göre, öncelikle risklerin önlenebilir veya kaçınılabilir olup olmadığına karar verilmesi gerekir. Eğer risklerden kaçınılamıyorsa ya da önlenemiyorsa, risklerin, sağlık ve güvenliği tehlikeye atmayan bir seviyeye nasıl indirgenebileceği değerlendirilmelidir. Bu noktada ise risklerin azaltmak ve kontrol etmek için strateji belirlenirken, risklerle kaynağında mücadele edilmesinden son çare olarak başvuran koruyucu donanım kullanımına ilişkin süreç takip edilmelidir.

Burada önemli olan, önleyici tedbirlerin uygulanmasında riskin transfer edilmemesidir. Bir başka deyişle, bir probleme çözüm getirilirken başka tehlikeye neden olunmamalıdır. Örneğin, bir ofiste havalandırma için yeterli önlem alınmamışsa, gürültüyü azaltmak için çift camlı yalıtım sağlanması faydalı olmayabilir.

Bilim ve teknolojinin gelişmesiyle uygulama için yeni yöntem ve metotlar üretilmektedir. Önlemlerin seçilmesinde de bunlara dikkat edilmelidir. Tüm bu değerlendirilen konular sürecin devamlılığını göstermektedir.

(MESS İşveren Gazetesi, Eylül 2009 tarihli sayısından alınmıştır.)